Труна́ ‘дамавіна’ (ТСБМ, Нас., Багушэвіч, Байк. і Некр., Бес., Ласт., Федар. 4, Шым. Собр., Сержп. Прымхі, Бяльк., Шат., Касп., Сцяшк., Яруш., Мал., Булг., Гарэц., Мат., Др.-Падб., Варл., ТС, Вруб., Растарг.; петрык., Яшк. Мясц., ЛА, 3, Сл. ПЗБ), ‘пагібель, канец; вельмі дрэнна’ (ТСБМ), ст.-бел. труна (трумна, трунна) ‘труна’ (1577 г., ГСБМ). Запазычана са ст.-польск. trona, truna, trumna, trunna < с.-в.-ням. truhe ‘скрыня, труна’ (Булыка, Лекс. запазыч., 102), якое з’яўляецца роднасным ням. сілез. trūne ‘тс’, truhe, н.-в.-ням. truhne ‘тс’, ‘сундук’, trügge ‘карыта’, нарв. trygja ‘кошык для рыбы’, англ. trough ‘карыта’, ‘дзяжа, кадка’, якія, відаць, зводзяцца да гоц. triu, англ. tree ‘дрэва’, што да і.-е. *dereu̯(o)‑ ‘дрэва’ (Фасмер, 4, 109; Брукнер, 577; Шустар-Шэўц, 1538; ЕСУМ, 5, 656; Васэрцыер, 236, 237; Борысь, 644). Польск. trumna Вінцэнц (гл.) лічыць гіперкарэктнай формай.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

затапта́ць сов.

1. в разн. знач. затопта́ть; (топча, измять, повредить — ещё) истопта́ть;

з. гра́дкі — затопта́ть (истопта́ть) гря́дки;

з. аку́рак — затопта́ть оку́рок;

2. (топча, вдавить, вмять во что-л.) затопта́ть, втопта́ть;

вяро́ўку ~та́лі ў гразь — верёвку затопта́ли (втопта́ли) в грязь;

3. разг. (загрязнить следами ног) затопта́ть, истопта́ть, заша́ркать;

з. падло́гу бру́днымі бо́тамі — затопта́ть (истопта́ть, заша́ркать) пол гря́зными сапога́ми;

4. прост. (засунуть, втиснуть куда-л.) запиха́ть;

з. адзе́жу ў ку́фар — запиха́ть оде́жду в сунду́к

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

раскры́ць сов.

1. в разн. знач. раскры́ть, откры́ть;

р. ку́фар — раскры́ть (откры́ть) сунду́к;

р. но́ты — раскры́ть но́ты;

2. перен. раскры́ть;

р. сакрэ́т — раскры́ть секре́т;

3. (освободить от покрова) раскры́ть;

р. дзіця́ — раскры́ть ребёнка;

р. раса́ду — раскры́ть расса́ду;

р. страху́ — раскры́ть кро́влю;

4. раскры́ть, распеча́тать; распакова́ть;

р. канве́рт — раскры́ть (распеча́тать) конве́рт;

5. обнару́жить; разоблачи́ть;

р. здра́дніка — обнару́жить (разоблачи́ть) преда́теля;

◊ р. ка́рты — раскры́ть ка́рты;

р. ду́жкі — раскры́ть ско́бки;

р. душу́ (сэ́рца) — раскры́ць ду́шу (се́рдце);

р. рот — раскры́ть рот

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

адкры́ць, ‑крыю, ‑крыеш, ‑крые; зак., каго-што.

1. Тое, што і адчыніць. Адкрыць акно. Адкрыць шафу. □ Міхась адкрыў сундук і хутка знайшоў там, на дне, хімічны карандаш. Якімовіч. // Распячатаць, разарваць. Хвіліну.. [Маша] паглядала на канверт, не адважваючыся адкрыць, затым хутка разарвала яго і, нічога не гаворачы, упілася вачыма ў пісьмо. Мележ. // Адаткнуць што‑н., адкаркаваць. Адкрыць бутэльку. // Пакруціўшы, павярнуўшы кран, клапан і пад. пусціць у дзеянне што‑н. Адкрыць ваду. Адкрыць газ. // Расплюшчыць (пра вочы). — Што такое? Якое данясенне? — раптоўна адкрыў вочы Перапечкін і паспрабаваў падняць галаву. М. Ткачоў. // Агаліць, зняўшы што‑н. зверху. Стала горача, і Іван адкрыў галаву. Чарнышэвіч.

2. Даць шырокія магчымасці для развіцця чаго‑н. Ты [партыя] у людзі нас вывела, родная, Нам адкрыла прасторы жыцця. Непачаловіч.

3. Арганізаваць, стварыць што‑н. і абвясціць пра пачатак дзейнасці яго. Адкрыць завод. Адкрыць яслі.

4. Паслужыць пачаткам чаго‑н.; пачаць што‑н. Вялікая Кастрычніцкая сацыялістычная рэвалюцыя адкрыла новую эру ў гісторыі чалавецтва. Адкрыць тэатральны сезон.

5. Абвясціць пра пачатак пасяджэння, вечара і пад. Адкрыць сход. □ Усе з нецярплівасцю чакалі, калі дырэктар школы адкрые вечар і раскажа аб жыцці дзеда Ягора. Скрыпка.

6. Заўважыць, знайсці ў выніку экспедыцыі або навуковага даследавання нешта зусім новае або даўно забытае. Пры дапамозе мікраскопа былі адкрыты мікраарганізмы. □ Калі заўважыў Архімед Між з’яў цікавую прыкмету, Яе ён вывучыў як след — Адкрыў закон, вядомы свету. Непачаловіч. Калумб, караблі правёўшы Праз акіян свае, Адкрыў Амерыку, — Новым Назваўшы светам яе. Куляшоў. // Выявіць наяўнасць, існаванне чаго‑н. шляхам даследавання. Адкрыць радовішча алмазаў. □ [Дзянісаў:] — Палёт на Месяц — гэта выдатна! Ён дапаможа нашай навуцы адкрыць многа новага, пашырыць яе гарызонты. Гамолка.

7. Зрабіць вядомым тое, што доўгі час скрывалася, утойвалася, было невядомым; раскрыць. Адкрыць сакрэт. □ Адкрыла маці дачцэ сваю тайну, праўду аб тым, хто яе бацька. Колас. Вялікія справы, роўныя чалавечаму лёсу, кранулі.. [Марыну] і адкрылі перад яе маладой душой свае таямніцы. Чорны.

8. Заўважыць у кім‑, чым‑н. невядомыя да гэтага здольнасці, якасці. [Аркадзь:] — А я, брат, пад старасць раптам «адкрыў» у сабе талент. Васілевіч. Г.А. Ціхаў адкрыў здольнасць папараці выпраменьваць інфрачырвоныя прамені. Матрунёнак.

•••

Адкрыць агонь — ваенная каманда пачаць страляць.

Адкрыць лік — а) у спорце — атрымаць першае ачко ў сваю карысць; б) дамагчыся першага баявога трафея.

Адкрыць рахунак — а) пра ўкладчыка: зрабіць уклад у банк; б) пра банк: пачаць выдаваць грошы па рахунку.

Адкрыць Амерыку — сказаць, аб’явіць тое, што даўно вядома.

Адкрыць вочы каму — дапамагчы каму‑н. убачыць, уразумець праўду пра каго‑н., паказаць сутнасць каго‑, чаго‑н.

Адкрыць дзверы куды — даць свабодны доступ.

Адкрыць (раскрыць) душу (сэрца) — шчыра расказаць пра свае думкі, пачуцці каму‑н.

Адкрыць рот — пачаць гаварыць; выказвацца.

Адкрыць свет — зрабіць чыё‑н. жыццё радасным, шчаслівым.

Адкрыць сэрца — прызнацца ў каханні.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

покрыва́ть несов.

1. (закрывать) накрыва́ць; (застилать) засціла́ць; (крышей) крыць; (краской, позолотой и т. п.) пакрыва́ць;

покрыва́ть ребёнка одея́лом накрыва́ць дзіця́ ко́ўдрай;

покрыва́ть стол ска́тертью накрыва́ць (засціла́ць) стол абру́сам;

покрыва́ть дом черепи́цей крыць дом дахо́ўкай;

покрыва́ть ме́бель ла́ком и резьбо́й пакрыва́ць мэ́блю ла́кам і разьбо́й;

2. (обивать) абіва́ць, абабіва́ць; (обшивать тканью) пакрыва́ць, паця́гваць;

покрыва́ть сунду́к желе́зом абіва́ць (абабіва́ць) ку́фар жале́зам;

3. (окутывать) пакрыва́ць; (тучами, облаками) абклада́ць, абкла́дваць; (туманом, дымом) засціла́ць; (мраком, тьмою и т. п.) аху́тваць, аго́ртваць;

ту́чи покрыва́ют не́бо хма́ры пакрыва́юць (абклада́юць) не́ба;

тьма покрыва́ет зе́млю це́мра пакрыва́е (аху́твае, аго́ртвае) зямлю́;

4. (заглушать) заглуша́ць;

го́лос ора́тора покрыва́ет шум в зале го́лас прамо́ўцы заглуша́е шум у за́ле;

5. перен. (славой, почётом и т. п.) пакрыва́ць;

6. (долги, счета, издержки и т. п.) пакрыва́ць; (оплачивать) апла́чваць;

7. (скрывать чью-л. вину, проступок, виновника) пакрыва́ць;

8. (расстояние) пакрыва́ць;

9. карт. біць, крыць, пакрыва́ць;

покрыва́ть вале́та да́мой біць (крыць, пакрыва́ць) вале́та да́май;

10. (случать) пакрыва́ць;

◊

покрыва́ть та́йной аху́тваць та́йнай;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

идти́ несов.

1. ісці́;

2. (ехать) ісці́, е́хаць;

маши́на идёт машы́на ідзе́ (е́дзе);

3. (двигаться по воде) ісці́; плы́сці, плыць;

лёд идёт лёд ідзе́ (плыве́);

4. (сдвигаться с места) разг. ісці́, пасо́ўвацца;

сунду́к тяжёл и не идёт с ме́ста ку́фар ця́жкі і не ідзе́ з ме́сца;

5. (устремляться на приманку) бра́цца;

о́кунь хорошо́ идёт на червяка́ аку́нь до́бра бярэ́цца на чарвяка́;

6. (протекать во времени, проходить) ісці́, міна́ць;

шли дни ішлі́ (міна́лі) дні;

7. (вдвигаться внутрь, приходиться впору) ле́зці;

сапо́г не идёт на́ ногу бот не ле́зе на нагу́;

8. (тянуться — о горах, лесе и т. п.) ісці́, цягну́цца;

9. (падать, литься) ісці́;

снег идёт снег ідзе́;

вода́ идёт вада́ ідзе́;

10. (быть подходящим) разг. пасава́ць, падыхо́дзіць; (быть к лицу) быць да твару́; (иметь отношение) даты́чыцца, мець дачыне́нне;

зелёное не идёт к голубо́му зялёнае не пасу́е (не падыхо́дзіць) да блакі́тнага;

ей очень идёт кра́сный цвет ёй ве́льмі да тва́ру чырво́ны ко́лер;

э́то не идёт к де́лу гэ́та не даты́чыцца (не ма́е дачыне́ння) да спра́вы;

11. (принимать какое-л. течение) ісці́, бра́цца; (клониться) хілі́цца;

де́ло идёт к сва́дьбе спра́ва ідзе́ да вясе́лля;

пого́да шла на мете́ль бра́лася на мяце́ліцу;

◊

идти́ на у́быль ісці́ на змяншэ́нне (на спад);

идти́ ко дну ісці́ на дно;

идти́ впрок ісці́ на кары́сць;

не идёт с ума́ не выхо́дзіць з галавы́;

не идёт на ум не ідзе́ (не ле́зе) у галаву́;

идти́ в сравне́ние ісці́ ў параўна́нне;

речь, вопро́с, дело́ идёт о… гаво́рка, пыта́нне, спра́ва ідзе́ аб (пра)…;

сон не идёт сон не ідзе́ (не бярэ́);

куда́ ни шло! ≅ дзе маё (на́ша) не прапада́ла;

идёт! до́бра!, зго́да!, няха́й так!;

де́ло идёт хорошо́ спра́ва ідзе́ до́бра;

идти́ на что ісці́ на што;

идёт, как коро́ве седло́ погов. падыхо́дзіць, як каро́ве сядло́;

всё идёт прекра́сно усё ідзе́ цудо́ўна;

голова́ идёт кру́гом галава́ кру́ціцца;

идти́ на у́дочку ісці́ на ву́дачку, паддава́цца падма́ну;

идти́ на попя́тный ісці́ (адступа́ць) наза́д.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ісці́ несов.

1. в разн. знач. идти́; (перемещаться, передвигаться — ещё) дви́гаться; (расходоваться на что-л. — ещё) уходи́ть; (распространяться — ещё) разноси́ться;

і. пехато́й — идти́ пешко́м;

і. ў ата́ку — идти́ в ата́ку;

цягні́к шпа́рка ідзе́ — по́езд бы́стро идёт;

па рацэ́ іду́ць парахо́ды — по реке́ иду́т парохо́ды;

і. ў мо́ра — идти́ в мо́ре;

і. на вёслах — идти́ на вёслах;

ку́фар ця́жкі і не ідзе́ з ме́сца — сунду́к тяжёл и не идёт (не дви́гается) с ме́ста;

ён су́праць усі́х ідзе́ — он про́тив всех идёт;

вясна́ ідзе́ — весна́ идёт;

пасы́лка ідзе́ адту́ль пяць дзён — посы́лка идёт отту́да пять дней;

папе́ра ідзе́ на по́дпіс нача́льніку — бума́га идёт на по́дпись нача́льнику;

гадзі́ннік ідзе́ дакла́дна — часы́ иду́т то́чно;

іду́ць дні за дня́мі — иду́т дни за дня́ми;

іду́ць перагаво́ры — иду́т перегово́ры;

гаспада́рка ідзе́ на ўздым — хозя́йство идёт на подъём;

дым ідзе́ з пе́чы — дым идёт из пе́чки;

кроў ідзе́ — кровь идёт;

час ідзе́ — вре́мя идёт;

цвік ідзе́ ў дрэ́ва — гвоздь идёт в де́рево;

пагало́ска ідзе́ — молва́ идёт (разно́сится);

вёска ідзе́ за го́радам — дере́вня идёт за го́родом;

і. ў салда́ты — идти́ в солда́ты;

ён на ўсё ідзе́ — он на всё идёт;

на харчы́ ідзе́ ама́ль пало́ва зарпла́ты — на пита́ние идёт (ухо́дит) почти́ полови́на зарпла́ты;

дубо́вы лес ідзе́ на пабудо́ву караблёў — дубо́вый лес идёт на постро́йку корабле́й;

спра́ва ідзе́ к — канцу́ де́ло идёт к концу́;

і. за́муж — идти́ за́муж;

даро́га ідзе́ ле́сам — доро́га идёт ле́сом;

рэ́дзька ідзе́ ў ствол — ре́дька идёт в ствол;

у тэа́тры ідзе́ «Паўлі́нка» — в теа́тре идёт «Павли́нка»;

і. пе́шкай — идти пе́шкой;

і. ў про́даж — идти в прода́жу;

і. танцава́ць — идти́ танцева́ть;

2. (проходить) идти́, протека́ть;

жыццё ішло́ спако́йна — жизнь шла (протека́ла) споко́йно;

3. (приближаться к какому-л. моменту) идти́, клони́ться;

дзень ішо́ў к канцу́ — день шёл (клони́лся) к концу́;

◊ і. ўгару́ — идти́ в го́ру;

і. на кары́сць — идти́ впрок (на по́льзу);

і. ўразрэ́з — идти́ вразре́з;

не ідзе́ ў галаву́ — не идёт на ум;

і. по́ўным хо́дам — идти́ по́лным хо́дом;

і. на папра́ўку — идти́ на попра́вку;

і. на лад — идти́ на лад;

і. як па ма́сле — идти́ как по ма́слу;

і. ў ход — идти́ в ход;

і. руко́ю — идти́ успе́шно (благоприя́тно);

і. ў закла́д — би́ться об закла́д; держа́ть пари́;

і. пад суд — идти́ под суд;

і. (нага́) у нагу́ — (з кім, чым) идти́ (нога́) в но́гу (с кем, чем);

і. на дно — идти́ на дно;

не і. дале́й — (каго, чаго) не идти́ да́льше (кого, чего);

і. пад вяне́ц — идти́ под вене́ц;

маро́з па ску́ры (па спі́не) ідзе́ — моро́з по ко́же (по спине́) подира́ет;

і. на свой хлеб — начина́ть жить свои́м трудо́м;

дале́й і. не́куды — да́льше е́хать (идти́) не́куда;

з то́рбай і. — идти́ по́ миру;

і. на павадку́ — (у каго) идти́ на поводу́ (у кого);

і. су́праць цячэ́ння — идти́ про́тив тече́ния;

галава́ ідзе́ кру́гам — голова́ идёт кру́гом;

і. прамо́й даро́гай — идти́ прямо́й доро́гой;

і. сваёй даро́гай — идти́ свое́й доро́гой;

і. ў про́чкі — а) уходи́ть из семьи́; б) оставля́ть му́жа (жену́);

і. насу́страч — (каму, чаму) идти́ навстре́чу (кому, чему);

ні ў яко́е параўна́нне не ідзе́ — (з кім, чым) ни в како́е сравне́ние не идёт (с кем, чем);

і. па лі́ніі найме́ншага супраціўле́ння — идти́ по ли́нии наиме́ньшего сопротивле́ния;

і. ў адкры́тую — идти́ в откры́тую;

бяда́ па бядзе́ як па ні́тачцы ідзе́ — посл. пришла́ беда́ — отворя́й ворота́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)