Кя́ўкаць ’мяўкаць’ (Сл. паўн.-зах.). Параўн. літ. kiáuk čioti ’гучна крычаць, тонкім голасам крычаць’ (Там жа, 2, 598), ’мяўкаць’ (Нар. лекс.). Балтызм пад уплывам мяўкаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ня́ўкаць ’мяўкаць’ (Сл. ПЗБ; лін., Шатал.; Мат. Маг.); укр. нявкати ’мяўкаць; крычаць (пра саву)’, рус. нявкать, нявгать ’мяўкаць; плакаць, хныкаць’, славен. njȃvkati ’мяўкаць’ серб.-харв. тьаўкати, крњаўкати ’тс’. Гукапераймальнае, роднаснае літ. niaukti, kniaūkti ’тс’. Зыходнае пяў разглядаецца як даўні дублет мяў (Бязлай, 2, 225), гл. мяўкаць, курмяўкаць (апошняе безпадстаўна разглядаецца як балтызм, параўн. прыведзеную вышэй паўднёваславянскую паралель), няўчыць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
замя́ўкаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.
Пачаць мяўкаць. // Мяўкнуць, прамяўкаць. Зірнула кошка, замяўкала, вырвалася з Таніных рук ды ходу. «Вожык».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гурчэ́ць
‘журчаць; брахаць (пра сабак); мяўкаць (пра катоў); грымець (пра гром)’
дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
гурчу́ |
гурчы́м |
| 2-я ас. |
гурчы́ш |
гурчыце́ |
| 3-я ас. |
гурчы́ць |
гурча́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
гурчэ́ў |
гурчэ́лі |
| ж. |
гурчэ́ла |
| н. |
гурчэ́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
гурчы́ |
гурчы́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
гурчучы́ |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
◎ *Няўчы́ць, нявчыты ’мяўкаць’ (зах.-палес., ДАБМ, к. 301). Ад мясцовага мняўчыць (мнявчыты) < мяўчыць ’тс’, суадноснага з дзеясловам кратнага спосабу дзеяння мняўкаць, падобна да яўкаць ’тс’ < мʼяўкаць з мясцовай фанетыкай, гл. мяўкаць (Крывіцкі, Рэгіян. традыцыі ва ўсх.-слав. мовах, літ. і фальклоры. Тэз. дакл. II Рэсп. канф. Гомель, 1980, 24). Параўн., аднак, і няўкаті ’тс’ (пін., Шатал.), укр. нявчити ’мяўкаць’, нявкати ’мяўкаць; крычаць (пра саву)’ і пад. Гукаперайманні, для якіх характэрна значная гукавая варыянтнасць у розных мовах, параўн. укр. пяе ’мяў’, балг. джаф ’гаў’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ма́ркаць ’мяўкаць’ (ТС). Да марката́ (гл.) < прасл. mъrk‑ati.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Мярка́ць ’сцямнецца’, ’цямнець’ (Уласт), рус. арханг. меркить ’тс’. Да змрок (гл.), змяркицца. Адсутнасць зваротнай часціцы -ца, магчыма, пад уплывам балтыйскага субстрату, параўн. літ. brėkšti, temti, ztėjuoti ’тс’.
◎ *Мя́ркаць, муркаць ’мяўкаць’ (ТС). Гукапераймальнае. Магчыма, пад уплывам міркітаваць у лексемы мяўкаць ‑ў‑ > ‑р‑‑
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Курмя́ўкаць ’мяўкаць’ (Нас., Сл. паўн.-зах., Мат. Гом., З нар. сл., Бяльк., Сцяшк., Яруш., Нік. Напаў., Гарэц., ДАБМ). Параўн. літ. kurnuoti ’тс’ (Сл. паўн.-зах., 2, 582). Рус. кур‑ нявкать ’тс’. Балтызм. Крыніца, блізкая да літ. kurnuoti або kurnėti ’тс’. На беларускай моўнай глебе кантамінацыя з мяўкаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Раўча́ць, роўча́ць ’мяўкаць’: коты роўчаць (Мат. Гом.). Гукапераймальнага паходжання, параўн. в.-луж. rjawčeć ’тс’, утварэнне на базе анаматапеі (Шустар-Шэўц, 2, 1221).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ка́ўкаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Абл.
1. Мяўкаць (пра ката). Чмякнуўшыся з печы, кот пацёрся ля .. ног [Улляны], а потым ускочыў на табурэтку ля кухоннага стала і, не зводзячы жоўтых вачэй, ціха, нібы праз зубы, каўкаў і каўкаў. Гаўрылкін. // Каркаць (пра галку).
2. Назойліва прасіць, канькаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)