пакаці́цца, -качу́ся, -ко́цішся, -ко́ціцца; зак.
1. Пачаць каціцца.
Мяч пакаціўся па падлозе.
2. На спуску: упасці, круцячыся; наогул упасці рэзка, адразу (разм.).
Чалавек аступіўся і пакаціўся з абрыву.
◊
Пакаціцца са (ад) смеху (разм.) — гучна і нястрымна рассмяяцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ко́тная ’цяжарная (пра авечку, казу)’ (ТСБМ, ТС, Сл. паўн.-зах.). Гл. каціцца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пакаці́ць, -качу́, -ко́ціш, -ко́ціць; -ко́чаны; зак.
1. што. Прымусіць каціцца.
П. бервяно.
2. Хутка паехаць, адправіцца куды-н. (разм.).
Машына пакаціла ў бок горада.
Яны пакацілі на поўдзень.
3. каго-што. Паваліць, прымусіць упасці (разм.).
Ён пакаціў мяне на зямлю.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
trundle [ˈtrʌndl] v.
1. каці́ць; каці́цца;
trundle a wheelbarrow каці́ць та́чку
2. ісці́ няро́ўнай хадо́ю, ісці́ перава́льваючыся
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
застрака́ціцца, ‑каціцца; зак.
Разм. Стаць стракатым ад чаго‑н., застракацець. [Партызан:] — Бачу — ляцяць са стрэльбамі ў руках нашы вяскоўцы, чалавек дзесяць. За імі — яшчэ. А праз хвіліну якую — агарод застракаціўся ад людзей. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
даліка́ціцца, ‑качуся, ‑кацішся, ‑каціцца; незак.
Разм. Далікатна абыходзіцца з кім‑, чым‑н. Яшчэ і сёння між калгаснікаў ідуць спрэчкі аб тым, ці варта было гаціць такую процьму грошай на гэту механіку. Маўляў, чаго ўжо так далікаціцца з тымі каровамі... Палтаран.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Каці́ць, каціцца ’каціць, рухаць, перамяшчаць які-н. круглы прадмет, вымушаючы яго вярцецца’; ’перамяшчаць сілай цячэння, павеву ветру і пад.’; ’губіць, нішчыць’; ’каціцца’ (ТСБМ). Параўн. рус. кати́ть, укр. коти́ти, коти́тися, ст.-чэш. kotiti ’каціць’, польск. дыял. kocić ’каціць, валяць і г. д.’. Для гэтых лексем выстаўляецца праформа *koitii (sę), якая лічыцца этымалагічна цяжкім словам. Агляд версій у Трубачова, Эт. сл., 11, 205–207. Магчыма, што слав. *kotiti працягвае і.-е. дзеяслоўную аснову *kat‑ ’кідаць’, з блізкім значэннем, вельмі ёмкую і перспектыўную (параўн., напр., ням. werfen ’кідаць’, але Junge werfen ’раджаць дзіцянят’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ко́тла ’бярлога’ (Сержп. Грам.), ’род’ (Сержп. Ск.). Магчыма, да каціцца (гл.). Тады kot‑lo < kotiti, як maslo < mazati. Ваян (RÉS, 13, 251) бачыў у рус. кодло тое ж вытворнае слова. Параўн. кодла (гл.), котлішча (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нахі́льны накло́нный;
~ная пры́зма — мат. накло́нная при́зма;
н. пласт — горн. накло́нный пласт;
◊ каці́цца па ~най (пло́скасці) — кати́ться по накло́нной (пло́скости)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ртуць ’хімічны элемент, вадкі цяжкі метал’ (ТСБМ), народная назва — жыво́е серабро́ (Ласт.). Рус., укр. ртуть, чэш. rtuť, славац. ortuť, польск. rtęć. Стараж.-рус. рътуть (Сразн., 3, 206) — разглядаецца як праславянскі дзеепрыметнік цяперашняга часу незалежнага стану *rьtǫtь (як могуть, словуть), звязаны з літ. rìsti, 1 ас. адз. л. ristù ’каціць, качаць’, лат. rist, 1 ас. адз. л. ritu ’каціць, каціцца’, а таксама літ. riēsti ’гнуць; скручваць; скурчваць; згортваць’, rietė́ti ’каціцца’, лат. riest ’адпадаць, аддзяляцца’, што ўзыходзяць, магчыма, да і.-е. *ret(h)‑ ’бегчы, каціцца’ (Фасмер, 3, 509; Чарных, 2, 124–125). Паводле больш ранняй версіі Міклашыча (285) якая, аднак, сутыкаецца з цяжкасцямі ў фанетычных адносінах, назва элемента паходзіць з араб. `utārid ’ртуць’ пры пасрэдніцтве тур. utaryd ’тс’. Першапачаткова араб. `utārid — назва планеты Меркурый, якая перайшла на хімічны элемент дзякуючы яго “лятучасці”, рухомасці. Параўн. франц. mercure, іт., ісп. mercurio, англ. mercury ’ртуць’. Назва планеты — паводле імені старажытнага рымскага бога гандлю і абаронцы вандроўнікаў Меркурыя — Mercurius (Чарных, 2, 124–125).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)