2. Пачуццё заспакаення, вызвалення ад трывогі, непакою і пад. Лемяшэвіч выцер хусцінкай лоб і ўздыхнуў, адчуўшы раптам такую палёгку — быццам камень з сэрца скаціўся.Шамякін.
3. Поўнае або частковае вызваленне ад выканання ўстаноўленых законам якіх‑н. абавязкаў. Яшчэ пазалетась [Глушак] падзяліў гаспадарку з Яўхімам.. Думаў — галоўнае — падаткі зрэжуць, палёгку нейкую дадуць.Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Пулга́к ’від мушкета’, ст.-бел.пулгакь, полгакь (XVI ст.). Запазычана з польск.pułhak (półhak) ’тс’, што з’яўлялася паўкалькай з ням.Halbhaken, дзе першая частка была перакладзеш з польск.pół‑ ’паў-’, а другая адпавядала ням.Hacken ’від зброі’ (ст.-бел.гак), гл. Патры–Тамушанскі, JBS, XV–XVI, 4 (3–4), 120; Булыка, Лекс. запазыч., 70; Басай–Сяткоўскі, SFPS, 13, 36. Паводле Банькоўскага (2, 753), польск.pół‑ было рэгулярнай заменай лац.semi‑, франц.dėmi‑, ням.halb‑. Махэк₂ (464) звязвае з hak ’крук’ (гл. гак), бо зброя “häkem pfipinala se na lože neb kozlik” (“крукам прымацоўвалася да ложа ці козлаў”).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
БА́ЙДА,
герой укр. і бел.нар. песень-балад. Увасабляе ўяўленне народа пра мужнасць, адданасць радзіме, рыцарскую годнасць. За адмаўленне ажаніцца з турэцкай царэўнай павешаны за рабро на гак. Помсцячы за ганебнае для рыцара пакаранне, Байда забівае турэцкага цара, царыцу і царэўну.
Прататыпам Байды некаторыя даследчыкі лічаць чаркаскага і канеўскага старосту Дз.Вішнявецкага, які ў час вайны з туркамі трапіў у палон і быў такім чынам пакараны смерцю. Бел. варыянт балады пра Байду вядомы па кн. А.Рыпінскага «Беларусь» (Парыж, 1840).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Ве́шак1 ’вешалка ў адзенні’ (Сцяшк. МГ), драг.віша́к ’тс’ (Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). Запазычана з польск. мовы; параўн. польск.wieszak (гл. Сцяц., Словаўтв., 63).
Ве́шак2 ’вешалка для адзення’ (карэліц., Шатал.) запазычана, відаць, з польск.wieszak ’вешалка (стойка, гак) для вешання адзення’; ’плечкі’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Га́кан ’моцны штуршок’ (Касп.). Бясспрэчна, звязана з дзеясловам га́каць, га́кну́ць. Адносна словаўтварэння мож на меркаваць, што тут дыялектная дэрывацыя тыпу штурха́ць : штурхану́ць : штурха́н (параўн. штурхане́ц). Параўн. і ўкр.штурха́н. У аснове такой дэрывацыі ляжыць дзеяслоўная суфіксацыя (не субстантыўная). Утварэнне ад дзеяслова пры дапамозе спецыяльнага суфікса ‑ан‑ (г. зн. га́каць: га́к‑ан) менш верагоднае.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Апалю́к ’ручка касы’ (ДАБМ), палю́к, палю́х, палец (ДАБМ, 831). Перанос назвы пальца (параўн. укр.дыял.палець ’зубец на шасцярні’) па знешняму падабенству ці паралельнае ўтварэнне (параўн. паля, укр.дыял.палюх ’слуп’). Магчыма, кантамінацыя з аплік, аплюк ’гаплік’ (не толькі ў вопратцы; форма аплюк садзейнічала выкарыстанню формы з пачатковым а‑), гаплюк ’гак да гною’ (Смул., 75).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ке́ўкнуць1 ’піснуць (пра ката)’ (Нар. лекс.). Гл. кеўкаць.
Ке́ўкнуць2 ’здохнуць, памерці’ (Жыв. сл., Нар. словатв.). Укр.кикнути ’тс’. Паняцце «пагібелі» звязваецца з паняццем «гнутага». Параўн. гінуць і гнуць. Гэта дае падставу выводзіць бел. і ўкр. дзеясловы ад прасл.kyka, літ.kùkis ’гак’ і інш. (ЕСУМ, 2, 431). Параўн. таксама звонкі варыянт гегнуць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
шипIм.
1.(колючка на растении) калю́чка, -кі ж.;
2.техн. шып, род. шы́па м.;
3.стол. па́лец, -льца м.;
4.(на подкове)гак, род. га́ка м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
calk
I[kɔk]
v.t.
зама́зваць (расшчэ́піну, злучэ́ньне)
II[kɔk]1.
n.
1) гак, га́ка m. (на ко́нскай падко́ве)
2) падко́ўка f. (на абу́тку)
2.
v.t.
1) падкава́ць (каня́)
2) падбі́ць падко́ўкі (на абца́се)
III[kɔk]
v.t.
калькава́ць, здыма́ць ко́пію
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Клю́ка1 ’качарга, гак’ (Касп., Маш., Тарнацкі, Studia). Укр.клюка, рус.клюка, ст.-рус.клюка, серб.-харв.кљу̏ка, славен.kljúka, польск.kluka, чэш.klíka, в.-луж.kluka ’тс’. Лічыцца праславянскім вытворным з ка‑суфіксацыяй (SP, 1, 89). Першасны славянскі дзеяслоў *klʼuti не захаваўся, але верагоднасць яго існавання падтрымлівае літ.kliúti ’чапляцца’. Іншыя індаеўрапейскія паралелі больш далёкая: лац.clāvis ’ключ’, ст.-грэч.κλάίς ’тс’ (гл. Трубачоў, Эт. сл., 10, 56).