багаты́р
(ст.-цюрк. bahatur)
1) казачны асілак, волат;
2) перан. вялікай сілы і адвагі чалавек, воін.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
Ахі́лак ’кволае дзіця’ (полац., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), охілок ’слабы чалавек’ (петрык., Цыхун, вусн. паведамл.). Ад хілы ’слабы, пахілы’, відаць, пад уплывам асілак волат, магутны чалавек’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ламі́-галава́ ’гарэза, вісус’ (Нас.) можна разглядаць як кантамінацыю рус. сорви‑голова і бел. ламаць (хрыбет, шыю і інш.). Параўн. таксама чэш. lomikost, каш. lam̓ignat ’асілак’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
папагры́зці, ‑зу, ‑зеш, ‑зе; ‑зём, ‑зяце; зак., каго-што і чаго.
Разм. Грызці доўга, неаднаразова; пагрызці многа чаго‑н. Шмат я выходзіў бароў, Горкіх папагрыз асінак І таму сярод звяроў Самы дужы стаў асілак. Вітка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Недасі́лак ’слабы, хілы чалавек’: Заплыве недасылак — магутам стаў (Бічэль–Загнетава). Магчыма, паэтычны наватвор па узору асілак (гл.), з неба- ’недастаткова’ і сіла ’мбц, сіла’, параўн. недаростак ’чалавек малога росту’, недамовак ’заморак’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ка́зачны в разн. знач. ска́зочный; (небывалый — ещё) басносло́вный;
к. куто́чак — ска́зочный уголо́к;
к. асі́лак — ска́зочный богаты́рь;
~ная цана́ — басносло́вная цена́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
mocarz
м.
1. кніжн. асілак, здаравяка; волат;
2. кніжн. уладар
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
чорнабаро́ды, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае чорную бараду, з чорнай барадой. Піліп — трыццацігадовы мужчына, чорнабароды асілак — меў ужо ладную сям’ю. Чарнышэвіч. / у знач. наз. чорнабаро́ды, ‑ага, м. Маладзейшы маўчаў, бо чорнабароды ўвесь час на яго зыркаў вачыма. Мяжэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
страшы́лішча, ‑а, н.
Разм. Тое, што і страшыдла. Бацька... Тату ля... Хто ён быў для Іванкі?.. Асілак, які падужае любое страшылішча і нікога слабога не пакрыўдзіць?.. Кірэенка. О, згінь, прападзі і ніколі-ніколі не прыходзь ты, страшылішча, на нашу зямлю! Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
трыццацігадо́вы, ‑ая, ‑ае.
1. Які працягваецца трыццаць год. Трыццацігадовая дружба.
2. Узростам у трыццаць год. Піліп — трыццацігадовы мужчына, чорнабароды асілак — меў ужо ладную сям’ю: жонку і чацвёра дзяцей. Чарнышэвіч.
3. Які мае адносіны да трыццацігоддзя (у 2 знач.). Трыццацігадовы юбілей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)