адкасну́цца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; зак.
Адстаць, адчапіцца, адвязацца. [Аўгіня:] — Адкасніся ад мяне. Ідзі прэч. Колас. [Хмялеўскі:] — Ды каб я ад Халусты адкаснуўся, то чалавекам стаў бы. Чарнышэвіч. Калі любіш — ажаніся, а не любіш — адкасніся. Прыказка.
•••
Адкасніся ад маёй галавы — перастань дакучаць, адчапіся.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
яда́, ‑ы, ДМ ядзе, ж.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. есці.
2. Тое, што ядуць і п’юць; ежа. Застаўляе [пан] стол дубовы Сытаю ядою, Мёд, віно ў жбанах б’е пенай, Як бы мора тое. Купала. Хлеб ды вада — маладзецкая яда. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паро́ю, прысл.
1. Калі-нікалі, часамі. Парою здацца нам магло, што Час — ён безудзельны: не за дабро і не за зло; што Час — ён ненадзейны. Вярцінскі. Часам з квасам, парою з вадою. Прыказка.
2. У свой час, у пару. Парою сена косяць. Прымаўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
асо́бна, прысл.
Убаку ад іншых, паасобку. Дзяўчаты і падлеткі ішлі асобна. Мележ. Пакуль вернемся, каб усё гэта перабраў: мак асобна, пясок — асобна. Якімовіч. // Толькі аднаму, без іншых. [Фёдар Мікалаевіч:] — Ну, я яму [Шугаеву] асобна выкажу падзяку. Крапіва. // Паасобку, разлучыўшыся, у адзіноце. Разам — цесна, асобна — моташна. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
або́два, абодвух, Т абодвума, м. і н.; абедзве, Т абедзвюма, ж., ліч. зб.
Як той, так і другі. У гуках музыкі абодва ўспаміналі Пару далёкую, шчаслівую вясну. А. Александровіч. Два на гаду Юр’і, ды абодва дурні: увосень халодны, а ўвясну галодны. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
агрэ́х, ‑а, м.
1. Дрэнна ўзараная, прапушчаная пры ворыве лапіна на полі. Вунь на жытнёвым масіве відаць незасеяныя ўвосень палоскі-агрэхі, парослыя пырнікам і лебядой. Хадкевіч. У ворыве агрэхі — у кішэні прарэхі. Прыказка.
2. перан. Усякія недаробкі, недагляды. Моўныя агрэхі. Агрэхі ў працы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
звя́га, ‑і, ДМ звязе, ж.
Разм.
1. Назойлівае прыставанне з просьбамі, напамінамі, патрабаваннямі. Кляновіч і Пяхота вялі гутарку з сакратаром.. і рабілі выгляд, што не чулі звягі Зашчамілы. Пестрак.
2. Надакучлівы брэх (сабакі). Воўк сабакі не баіцца, але звягі не любіць. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́дзеўбці, ‑бу, ‑беш, ‑бе; пр. выдзеўб, ‑ла; заг. выдзеўбі; зак., што.
1. Дзеўбучы, зрабіць паглыбленне, адтуліну або вырабіць якую‑н. рэч. Разам з дзедам выдзеўблі яшчэ тры калоды, усцяглі на сосны. Мележ.
2. Вышчыпаць, выдраць што‑н. Крумкач крумкачу вока не выдзеўбе. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
грош, гро́ша, мн. гро́шы, -аў, м.
1. Дробная медная манета ў царскай Расіі.
Хай грошай ні гроша, абы слава хароша (прыказка). Ні гроша няма.
2. Разменная дробная манета ў некаторых еўрапейскіх краінах.
◊
Ні ў грош не ставіць каго-, што-н. — зусім не цаніць, не лічыцца з кім-, чым-н.
Устаўляць (уставіць) свае тры грошы (разм., неадабр.) — умешвацца ў чужыя справы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дзіця́ і дзіцё, дзіця́ці, Т дзіцём і дзіцем, мн. дзе́ці, дзяце́й, н.
1. Малы хлопчык або дзяўчынка.
Дзеці дашкольнага ўзросту.
Д. не заплача — матка не здагадаецца (прыказка). Яшчэ зусім д.
2. перан., чаго. Пра чалавека, які набыў яркія рысы свайго асяроддзя і часу.
Д. свайго веку.
Д. вуліцы.
Д. прыроды.
|| ласк. дзіця́тка, -а, мн. -кі, -так, н. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)