ху́тка,
1. Прысл. да хуткі (у 1, 3 знач.).
2. у знач. вык. Пра хуткае наступленне чаго‑н., набліжэнне да чаго‑н. «Хутка каляды... А там і Новы год», — думала Алаіза. Арабей. [Чалавек] усё дапытваўся, ці хутка канец дарозе, як там у партызан... Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
а́льфа
(гр. alpha)
1) назва першай літары грэчаскага алфавіта;
а. і амега — пачатак і канец, аснова ўсяго;
2) абазначэнне стану рэчыва пры высокай тэмпературы або пры радыеактыўным распадзе.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
праву́лак Завулак; вуліца з выйсцем у адзін канец (Беш. Касп., Рэч., Слаўг.). Тое ж пракаву́лак (Хоц. Бяльк.), праканаву́лак (Слаўг.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
Вы́вальґіс ’гультай, абібок’ (Цых.). Фанетыка (ґ узрыўное) паказвае на запазычанне і канец слова нагадвае літ. val̃gis ’ежа’. Магчыма, частковая калька з невядомага літоўскага экспрэсіўнага назоўніка тыпу пражора; параўн. išválgyti ’з’есці, выесці’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Накане́чнікі ’дзве дошкі, якія прымацоўваюцца па краях страхі і сходзяцца ўверсе, утвараючы канёк’ (расон., Шатал.). Як відаць з тлумачэння, да канёк ’вільчык’, аднак фанетычная форма сведчыць аб магчымым збліжэнні з канец.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пустацва́н ’шавецкія абцугі’ (Скарбы). Запазычанне з рамесніцкай тэрміналогіі нямецкай мовы (з ідыш?); канец слова прыпамінае ням. Zwang ’прыцягненне, прыціск’, што адпавядае прызначэнню (“скуру нацягвалі, бо ў яго захват шырокі”, там жа).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рэ́гула ’правіла’ (Нас.), рэгул ’канец’ (відаць, больш дакладна ’мера’) (Жд. 3). Ст.-бел. рекгула (регула) ’правіла; каталіцкі манастырскі статут’ < ст.-польск. reguła ’тс’ < лац. rēgŭla ’норма, правіла’ (Булыка, Лекс. запазыч., 180).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Спако́н (веку) ‘спрадвеку’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Сержп. Прык.), спако́ну ‘па прадвызначэнні’ (Гарэц.). Рус. испоко́н, нар. споко́н ‘спрадвеку’. З стараж.-рус. поконъ ‘пачатак’ (Фасмер, 2, 141), гл. яшчэ кон, канец.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
веда́нта
(санскр. vādānta = канец, завяршэнне Ведаў)
1) рэлігійна-філасофскае вучэнне ў Індыі, якое прапаведуе яднанне чалавечай душы з бажаством;
2) старажытнаіндыйскія філасофска-містычныя трактаты, якія змяшчаліся ў канцы Ведаў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
зачаса́ць 1, ‑чашу, ‑чэшаш, ‑чэша; зак., што.
Прыгладзіць валасы грэбенем у адным напрамку; прычасаць. Баляслаў вымыўся ўжо, зачасаў мокрыя валасы. Чорны.
зачаса́ць 2, ‑чашу, ‑чэшаш, ‑чэша; зак., што.
1. Чэшучы тапаром, завастрыць канец палкі, кала і пад. Зачасаць палю.
2. Зрабіць засечку, зачос. Зачасаць бервяно.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)