Verbum

век, -у, мн. вякі, вяко́ў, м.

1. Стагоддзе.

Дваццаты в.

Мінулы в.

Цэлы в. не бачыліся (вельмі доўга).

2. Гістарычны перыяд, эпоха, характэрныя чым-н.

Каменны в.

Касмічны в.

З векам упоплеч (ісці, крочыць і пад., не адстаючы ад жыцця).

3. Жыццё, перыяд існавання каго-, чаго-н. або ўзрост каго-н.

Многа пабачыць на сваім вяку.

У хлусні кароткі в. (прыказка). Чалавек сярэдняга веку.

4. у знач. прысл. Заўсёды, вечна.

В. дома яе няма.

В. буду помніць вас.

◊

На векі вечныя (разм.) — назаўсёды.

Праз вякі — бязмежна доўга, на працягу доўгага часу.

|| прым. векавы́, -а́я, -о́е (да 1 знач.).

во́лас, -а і -у, мн. валасы́, валасо́ў, м.

1. -а. Рагавое ніткападобнае ўтварэнне на скуры чалавека і жывёл (мн. ўжыв. таксама для абазначэння расліннасці ў чалавека).

Вырваць сівы в.

Кучаравыя валасы.

Схапіцца за валасы (перан.: пра адлюстраванне жаху, крайняга здзіўлення і пад.). Валасы рваць на сабе (надта злаваць, крыўдаваць на сябе). Да сівых валасоў (да старасці). В. у в. (вельмі падобныя). І на в. не заснуў (ніколькі не заснуў).

2. -у, зб. Расліннасць на целе жывёлы (ужыв. для розных тэхнічных мэт).

Конскі в.

|| памянш. валасо́к, -ска́, мн. -скі́, -ско́ў, м.

|| прым. валасяны́, -а́я, -о́е.

Валасяное покрыва.

В. матрац.

адзі́нка, -і, ДМ -нцы, мн. -і, -нак, ж.

1. У матэматыцы: першы, найменшы цэлы лік у дзясятку, а таксама яго лічбавы знак «1».

2. толькі мн. (адзі́нкі, -нак). Апошняя лічба ў мнагазначных ліках.

Двухзначны лік складаецца з адзінак і дзясяткаў.

3. Велічыня, якой вымяраюцца іншыя аднародныя велічыні.

Грашовая а.

А. сілы току.

4. Асобная самастойная частка ў складзе цэлага, асобны прадмет ці асоба ў групе падобных.

Гаспадарчая а.

Штатная а.

5. мн. Асобныя прадметы ці людзі, істоты, нямногія па ліку; мала хто.

Такіх людзей адзінкі (вельмі мала).

○

Адзінка захавання (спец.) — экспанат музея, экзэмпляр кнігі ў бібліятэцы.

У музеі тысячы адзінак захавання.

па́лец, -льца, мн. -льцы, -льцаў, м.

1. Адна з пяці рухомых канцавых частак кісці рукі, ступні нагі (у чалавека) або лапы (у жывёлы).

Безыменны палец.

2. У машынах, механізмах і пад.: замацаваная дэталь у выглядзе акруглага стрыжня (спец.).

Поршневы п.

◊

Праз пальцы глядзець на каго-што (разм., неадабр.) — свядома не заўважаць каго-, што-н.; абыякава ставіцца да каго-, чаго-н.

Ведаць як свае пяць пальцаў каго-што (разм.) — ведаць вельмі добра.

Пальцам паказваць на каго-што (разм.) — указваць, звяртаць асобую ўвагу на каго-, што-н.

|| памянш. па́льчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 знач.).

|| прым. па́льцавы, -ая, -ае.

П. сустаў.

перарабі́ць, -раблю́, -ро́біш, -ро́біць; -ро́блены; зак.

1. каго-што. Зрабіць нанава, іначай, іншым.

Перарабіць канцоўку п’есы.

П. чый-н. характар.

2. што на што, у што. Зрабіць з чаго-н. аднаго нешта іншае.

Багацце на шчасце не пераробіш (прыказка).

3. Папрацаваць больш, чым трэба.

П. дзве гадзіны.

4. Працуючы вельмі многа, ператаміцца (разм.).

5. што. Зрабіць усё, многае.

П. многа работы за дзень.

6. што і чаго. Зазнаць усякай працы, нарабіцца (разм.).

Чаго ён толькі не перарабіў за сваё жыццё.

|| незак. перарабля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

|| наз. пераро́бка, -і, ДМ -бцы, ж. (да 1, 2 і 3 знач.).

прыпе́рці, -пру́, -про́ш, -прэ́; -про́м, -праце́, -пру́ць; -пёр, -пе́рла; -пры́; -пёрты; зак. (разм.).

1. Тое, што і прыціснуць (у 1 знач.).

П. да плота. П. да сцяны каго-н. (таксама перан.: паставіць у становішча, з якога няма выйсця).

2. што і чым. Зачыніўшы, прыставіць шчыльна што-н., каб не адчынялася.

П. дзверы калом.

3. каго-што. Прынесці на сабе (што-н. цяжкае; разм.).

Прыпёр цэлы мяшок бульбы.

4. Прыйсці (разм.).

Ён прыпёр за пяць кіламетраў.

5. безас. Вельмі захацецца; тэрмінова спатрэбіцца (разм., груб.).

Так прыпёрла табе ехаць сёння.

|| незак. прыпіра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1—3 знач.).

со́нца, -а, н.

1. (у тэрміналагічным значэнні С вялікае). Цэнтральнае нябеснае цела Сонечнай сістэмы, якое з’яўляецца гіганцкім вогненным шарам, што вылучае святло і цяпло.

Вярчэнне Зямлі вакол Сонца.

2. Святло, цяпло, якое вылучаецца гэтым свяцілам.

Травы нельга сушыць на сонцы.

У пакой не даходзіць с.

3. перан., чаго. Тое, што з’яўляецца крыніцай жыцця, шчасця каго-, чаго-н.

С. свабоды.

С. праўды.

◊

Да сонца — да ўсходу сонца, вельмі рана падняцца.

Месца пад сонцам — права на існаванне.

Па сонцы — арыентуючыся на сонца, вызначаючы час па месцазнаходжанні сонца.

|| ласк. со́нейка, -а, н. (да 1 і 2 знач.).

|| прым. со́нечны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).

тупы́, -а́я, -о́е.

1. Недастаткова навостраны, такі, якім цяжка рэзаць, пілаваць, калоць і пад.

Т. нож.

Тупая піла.

2. Які не звужаецца або мала звужаецца ў канцы, з закругленым канцом.

Туфлі з тупымі насамі.

3. перан. Разумова абмежаваны, няздольны, някемлівы.

Т. вучань.

Т. як абух.

4. перан. Які прыйшоў у стан атупення; раўнадушны, абыякавы.

Тупое паслушэнства.

5. Невыразны, бяздумны, бяссэнсавы.

Т. погляд.

6. Не востры, не вельмі адчувальны; глухі (пра боль).

Т. боль.

7. Глухі, не рэзкі, не звонкі (пра гукі).

Пачуўся т. трэск.

8. Пра вугал: большы за 90°.

|| наз. ту́пасць, -і, ж. (у 3 і 4 знач.).

усё¹, прысл.

1. Увесь час, заўсёды, пастаянна.

Ён усё заняты.

2. Да гэтага часу.

Ён усё яшчэ вучыцца.

3. Толькі, выключна.

Справа расстроілася, і ўсё з-за вас.

4. У спалучэнні са словамі, якія абазначаюць змену прыметы ці нарастанне яе.

Вецер усё мацнее.

Усё больш і больш змяркалася.

5. У спалучэнні з вышэйшай ступенню і злучнікам «чым» служыць для ўзмацнення процістаўлення.

Занятак не вельмі што, але ўсё лепш, чым сядзець склаўшы рукі.

6. Аднак, тым не менш.

Як ён ні стараецца, а ўсё не атрымліваецца.

◊

Усё ж, усё ж такі — тым не менш.

Ён усё ж або ўсё ж такі не паехаў.