ву́сце, ‑я, н.
1. Месца ўпадзення ракі (у мора, возера); участак ніжняга цячэння ракі.
2. Выхадная адтуліна чаго‑н., выхад. Вусце ствала шахты. □ Удвух з Андрэем неслі яны сетку на бераг, трымаючы вусцем угору, і, толькі адышоўшыся далей ад вады, перавярнулі яе кулём на дол. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сучо́к, ‑чка, м.
1. Памянш. да сук; невялікі сук. Гнуткія галінкі білі нас па твары, вострыя сучкі чапляліся за адзенне, але мы спяшаліся далей. В. Вольскі.
2. толькі мн. (сучкі́, ‑о́ў). У тэхніцы — кавалачкі драўніны ў папяровай масе.
•••
Ні сучка ні задзірынкі — вельмі гладка, без перашкод.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уплі́шчыцца, уплішчуся, уплішчышся, уплішчыцца; зак.
Разм. З цяжкасцю ўлезці, прабрацца куды‑н., праціснуцца. Васілінка моцна трымалася за Тоніну руку.. і адступала ўсё далей ад Сонькі. Яна і там, у фатографа, не стала з ёй побач, але Сонька ўплішчылася бліжэй да Васілінкі, знарок наступіўшы ёй на нагу. Ус.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уро́ссып, прысл.
1. У розныя бакі. Бегчы ўроссып. □ Куры ашалела кінуліся ўроссып, далей ад небяспекі. Шыловіч.
2. Асобна, не разам. На доўгіх століках, уроссып, Як карапузы-хлапчукі, Нядаўна вымытыя ў росах, На сонцы спяць баравікі. Гілевіч. Стануць уроссып касцы на палосах, рушыць да бою працоўная раць. Машара.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Бутары́сіца ’завіруха’ (Касп.). Бясспрэчна, звязана з рус. дыял. буто́ра ’тс’, бутори́ть ’месці (аб мяцеліцы)’; далей з бутара́жыць, будара́жыць (гл.). Параўн. яшчэ Шанскі, 1, Б, 212–213.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пржалётнік ’дзяцеліна горная, Trifolium montanum L.’ (гродз., Кіс.). Запазычана, відаць, вусным шляхам з гіпертрафічнай транслітэрацыяй з польск. дыял. przelot ’расліна пералёт, Anthyllis L.’. Далей гл. пералётнік.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
БО́ЙЛЯ—МАРЫЁТА ЗАКО́Н,
адзін з асноўных газавых законаў, паводле якога здабытак аб’ёму дадзенай масы ідэальнага газу на яго ціск пры пастаяннай т-ры ёсць велічыня пастаянная. Устаноўлены эксперыментальна Р.Бойлем (1662) і незалежна ад яго франц. вучоным Э.Марыётам (1676). Вынікае з кінетычнай тэорыі газаў, калі прыняць, што памеры малекул нязначныя ў параўнанні з адлегласцямі паміж імі і адсутнічае міжмалекулярнае ўзаемадзеянне. Для рэальных газаў выконваецца набліжана і тым лепш, чым далей ад крытычнага стану знаходзіцца газ.
т. 3, с. 207
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БАНДЗЕ́ВІЧ Антон, бел. філосаф, прадстаўнік Гродзенскай філасофскай школы 18 ст. Аўтар курса лекцый і аналагічнага трактата «Філасофія арыстоцеліка-скотаўская...» (Гродна, 1757). Дэталёва распрацаваў раздзелы фармальнай логікі (лагічны квадрат, дыз’юнкцыі, кан’юнкцыі і гэтак далей), розныя тыпы сілагізмаў. У яго натурфіласофіі зроблены крок наперад у параўнанні з папярэднікамі: лічыў філасофію Дэкарта фікцыяй, прызнаваў сістэму Ц.Браге, не адмаўляў і вучэння М.Каперніка.
Літ.:
Очерки истории философской и социологической мысли Белоруссии (до 1917 г.). Мн., 1973.
Э.К.Дарашэвіч.
т. 2, с. 278
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГАЛО́ЎНАЯ ПЕРАДА́ЧА,
механізм трансмісіі аўтамабіляў і інш. самаходных машын (трактароў, камбайнаў), які перадае вярчальны момант ад рухавіка на паўвосі і павялічвае цягавае намаганне на вядучых колах.
Уяўляе сабой зубчастую перадачу, адзінарную, у якой вярчэнне перадаецца з малога канічнага зубчастага кола на большае канічнае, або двайную — з малога канічнага зубчастага кола на большае канічнае і далей з малога цыліндрычнага на большае цыліндрычнае. Двухступеньчатая галоўная перадача складаецца з дзвюх перадач з рознымі перадатачнымі суадносінамі.
т. 4, с. 469
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Даба́віць ’дабавіць’. Рус. доба́вить, укр. доба́вити. Параўн. далей балг. доба́вя, доба́вям ’дабаўляць’, макед. добави, серб.-харв. до̀бавити ’дастаць, дабыць’, славен. dobáviti. Прасл. *dobaviti (*do‑baviti). Гл. Трубачоў, Эт. сл., 5, 39. Як відаць з агляду форм, гэтага слова няма ў зах.-слав. мовах, таму яго можна лічыць дыялектным праславянскім. Шанскі (1, Д, Е, Ж, 144–145) ідзе яшчэ далей і лічыць доба́вить (а таксама ўкр. доба́вити і бел. даба́віць) уласна рус. словам (resp. усх.-слав.?).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)