Сле́пець (сьле́пяць) ‘сырая пагода з мокрым снегам’ (навагр., Жыв. сл.). Рус. слепня́к ‘мокры снег камякамі’. Ад сляпы, параўн. сляпы́ снег ‘снег пры яркім сонцы’ (Сцяшк. Сл.), магчыма, ‘такі, што слепіць вочы’, гл. сляпучы ‘які слепіць вочы’ (там жа); мяркуючы па рэдкасці суфікса ‑etь (параўн. Вондрак, Vergl. gr., 1, 483), даволі архаічнае ўтварэнне.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вы́рачыць:
вы́рачыць во́чы разм die Áugen (vor Verwúnderung) áufreißen*; glótzen vi
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
вы́тарашчыць:
вы́тарашчыць во́чы разм die Áugen (vor Verwunderung) áufreißen*; glótzen vi
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Вычва́ра ’той, які вытарашчыў вочы, глядзіць, як яшчарка’ (Нас.), вычва́рак ’дзёрзкі, смелы хлопец’ (Нас.). Да пачвара (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прыплю́шчыць, ‑шчу, ‑шчыш, ‑шчыць; зак., што.
Прыкрыць павекамі (вока, вочы); прыжмурыць. Дзяўчына ад яркага прамяністага святла прыплюшчыла вочы. Мележ. Падбярэцкі павярнуў галаву і прыплюшчыў падслепаватае вока, усміхнуўся. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Апу́ліцца ’стаяць (сядзець) у стане нерухомасці, абыякавасці і безжыццёвасці, нагадваючы хворую курыцу’ (Янк. II), апуліць ’аслабець’ (Гайдукевіч, Працы IM, 6, 58). Балг., мак. опули ’вытрашчыць (вочы)’, опулено ’пільна’ (глядзець), чэш. pouliti, славац. púliť, ’вытрашчаць (вочы)’, укр. випулити ’вытрашчыць’. Параўн. бел. пуля́ты такі, што мае вялікія вытрашчаныя вочы’ (Янк. Мат., 79). Праслав. *puliti, відаць, азначала ’высоўвацца, выпірацца, вытрашчацца’ і звязана з і.-е. коранем *pu‑, *pou‑, *peu‑, *phu‑ ’набухаць, надувацца, уздувацца’ (Покарны, 847), які быў пашыраны дэтэрмінатывам Бернекер, 1, 100; Махэк₂, 62, 76, 341; Фасмер, 1, 240; Супрун, Веснік БДУ, 1974, 2, 20–25.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
заплю́шчыцца, ‑чуся, ‑чышся, ‑чыцца; зак.
1. Прыкрыцца павекамі, зажмурыцца (пра вочы). [Волечка] зноў цяжка дыхала, твар яе яшчэ больш гарэў і вочы заплюшчыліся. Чорны.
2. Закрыць свае вочы; зажмурыцца. Хлопцы ступілі з сянец у хату і заплюшчыліся пасля цемры. Паўлаў. Ларысе святло .. разанула па вачах, і яна таксама заплюшчылася. Арабей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
заплю́снуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак., што.
Разм. Закрыць, заплюшчыць (вочы). Святло адпаўзло да дзвярэй, і з гэтым цень знік, а каб звыкнуцца з цемрай камеры, Крумінскі заплюснуў вочы. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
заплю́шчыць, ‑шчу, ‑шчыш, ‑шчыць; зак., што.
Прыкрыць павекамі, зажмурыць (вочы). [Дзіця] даверліва заплюшчыла вочкі і заснула. Лукша. Уставаць не хацелася, Васіль павярнуўся на другі бок і зноў заплюшчыў вочы. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
утаро́піць, ‑плю, ‑піш, ‑піць; зак., што.
Уставіць вочы, позірк на каго‑, што‑н. Усе паднялі галовы, утаропілі позіркі на камісара. Шамякін. Аграном сядзеў моўчкі, утаропіўшы вочы ў стол. Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)