◊ das Herz auf dem ríchtigen ~ háben — быць спага́длівым чалаве́кам
er hat den Mund [das Maul] auf dem réchten ~ — у яго́ язы́к падве́шаны до́бра [як трэ́ба]
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
За́вань, за́ваня, заво́нь, заво́ня ’завадзь’ (Сл. паўн.-зах., Мат. Гом., Касп.). Рус.пск., смал., калуж.за́вонь, смал.за́воня ’ціхае месца, затока ў рацэ’. Паводле Фасмера (2, 72), з *за‑воднь ад вода.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лэпта ’няўклюда’ (слуц., Жыв. сл.). Утворана ад лэп1 (параўн. лэп‑лэп ’тоўч-тоўч’ і суфікса ‑та (параўн. літ.lemtūtà). Відавочна, генетычна звязана з літ.lèptelėti ’не да месца сказаць’, ’ляпнуць’, ’пляснуцца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ліва́да ’агароджанае месца для жывёлы’ (шчуч., ДАБМ). Новае запазычанне з паўдн.-рус. або ўкр. гаворак: ливада, левада ’выган, агароджаны луг’ < [с.-грэч., н.-грэч.λιβάδι(ον) ’луг, абводненая раўніна’ (Фасмер, 2, 493).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пахва́т ’месца, якое часта трывожыцца’ (КЭС, лаг.). Не зусім ясная семантыка. Да па‑ (< прасл.po‑) са значэннем паступовасці і шматразовасці дзеяння і хватацца ’хапацца’ < прасл.xvatati, якое з su̯e‑ > svojь > свой (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ По́ныр’ю ’ўніз галавой’ (Сцяшк. Сл.), панікнуць ’спатыкнуцца’ (Сл.). Рус.по́ныр ’падземны паток’, ’сыход патоку ў глыб зямлі’, штыром ’нырком’, макед.напор ’месца, дзе паток сыходзіць пад зямлю’. Ад по- і ныраць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ По́сяч (ганц., Сл. ПЗБ) ’высечаны ўчастак лесу’, рус.посёча ’месца рубкі лесу’ (Сл. Салж.). Аддзеяслоўнае ўтварэнне з прыстаўкай па‑ ад *‑sekti > *‑seči з семантыкай выніковасці дзеяння. Роднаснае да пасека, сячы. секчы (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прыбау́тка (прібау́тка) ’прыказка’ (Бяльк.). Улічваючы месца фіксацыі, трэба лічыць запазычаннем з рус.прибау́тка ’забаўная, трапная, звычайна рыфмаваная прымаўка’, ’прыпеўка’, прэфіксальнае ўтварэнне ад бау́тка ’дасціпны, трапны выраз; прымаўка’ (Даль), што працягвае прасл.*bavǫtъka.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пусце́ля ’абложная зямля’ (ДАБМ, камент., 858), параўн. укр.пустеля ’пустыня’, славен.pustela ’пусты чалавек’, макед.nycmenuja ’пустое месца, пусты край’. Утворана ад пусты ’незаняты’ (< *pustь), адносна суфіксацыі гл. Слаўскі, SP, 1, 109.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Раздаро́жа ’бездараж, бездарожжа’ (Скарбы), сюды ж таксама раздаро́жжа ’ростань’, ’месца, дзе сыходзяцца і разыходзяцца дарогі’ (ТСБМ, Сцяшк.), параўн. рус.дыял.раздоро́жье ’ростань’, ’скрыжаванне дарог’, польск.rozdroże ’тс’. Ад раз- і даро́га (гл.).