3) гіст.літ.жыха́р Шдльды (выдуманы горад, паводле вядомага ў Германіі літаратурнага твора)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
denizen
[ˈdenɪzən]
n.
1) жы́хар -а́, насе́льнік -а m.
Fish are denizens of the sea — Ры́бы — насе́льнікі мо́ра
2) чужы́нец, яко́му нада́дзеныя пэ́ўныя правы́
3) запазы́чанае сло́ва
4) акліматызава́ная расьлі́на, зьвер, пту́шка
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
каза́к
(кр.-тат., тур. kazak = вольны чалавек)
1) вольны пасяленец з беглых прыгонных сялян на паўднёвых ускраінах Усх. Еўропы ў канцы 15 — пач. 18 ст., пазней (з 18 ст.) прадстаўнік ваеннага саслоўя (жыхар вайсковых абласцей) у Расійскай імперыі;
2) коннік асобых кавалерыйскіх часцей у войску Вялікага княства Літоўскага, Рэчы Паспалітай, Расіі і СССР;
3) ураджэнец былых вайсковых казацкіх абласцей;
4) перан. спрытны малады мужчына.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
карэ́нны
1. (спрадвечны) úrsprünglich, álteingesessen;
карэ́нны жыха́рÚreinwohner m -s, -;
2. (асноўны, важны) Grund-, grúndlegend;
карэ́ннае пыта́нне grúndlegende Fráge;
3. (каранёвы) карэ́нная ча́стка сло́ва Stamm m -(e)s, Stämme, Wórtstamm m;
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
noncombatant
[,nɑ:nkəmˈbætənt]1.
n.
1) нестраявы́ -о́га m., нестраявік -а́m. (напр. ле́кар, сястра́ міласэ́рнасьці ў во́йску)
2) цыві́льны жы́хар у ча́се вайны́
2.
adj.
нестраявы́; небаявы́; тылавы́; які ня ўдзе́льнічае ў баявы́х апэра́цыях
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
БЕРАСЦЯ́НЫЯ ГРА́МАТЫ,
пісьмы, запіскі, дакументы 11—15 ст. на бяросце, выяўленыя пры раскопках стараж.усх.-слав. гарадоў. На тым баку бяросты, што прылягаў да дрэва, літары надрапвалі завостранай касцяной ці жал. палачкай — пісалам. Вядома больш за 750 Берасцяныя граматы, у т. л. Ноўгарада, Старой Русы (23 граматы), Смаленска (10), Пскова (8), Звянігарада (Украіна; 3) і інш. На Беларусі выяўлены ў Віцебску (13—14 ст.) і Мсціславе (пач. 13 ст.). Асн. тэма грамат 11—12 ст. — крэдыторства, пазыка грошай; 13—15 ст. — валоданне зямлёй, клопаты пра сяўбу і ўборку збожжавых, пра даходы, феад. павіннасці, абавязацельствы, завяшчанні. У наўгародскіх граматах упамінаюцца жыхар Полацка і палонны, выкуплены з Полацка; берасцяная грамата 11 ст. напісана Жыравітам, жыхаром Полацка, Смаленска ці Віцебска.
Літ.:
Арциховский А.В. Новгородские грамоты на бересте: (Из раскопок 1958—1961 гг.). М., 1963;
Янин В.Л. Я послал тебе бересту... 2 изд. М., 1975;
Тарасаў С.В. З гісторыі полацкай эпіграфікі Х—XV ст. // Кніжная культура Беларусі. Мн., 1991.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ВАРО́НІЧЫ,
вёска ў Беларусі, у Полацкім р-не Віцебскай вобл., на р. Ушача. Цэнтр сельсавета і саўгаса. За 22 км на ПдЗ ад Полацка, 127 км ад Віцебска, 16 км ад чыг. ст. Ветрына, на аўтадарозе Ушачы—Полацк. 575 ж., 237 двароў (1995). Сярэдняя школа, клуб, б-ка, бальніца, аддз. сувязі. Брацкая магіла сав. воінаў і партызан.
Упамінаецца ў 1552 як сяло «Вороноч» Полацкага ваяв.ВКЛ. У час Лівонскай вайны 1558—83 пабудаваны замак. З 2-й пал. 16 ст. мястэчка (потым зноў сяло). З 1793 у складзе Рас. імперыі. У 19 ст. цэнтр воласці Лепельскага пав. Віцебскай губ. У пач. 20 ст. каля 300 ж. З 1919 у Полацкім пав., з 1923 у Акцябрскай вол. З 1924 і з 1935 цэнтр сельсавета Ветрынскага, з 1931 і з 1962 — Полацкага р-наў. У Вял. Айч. вайну ў лют. 1942 ням.-фаш. захопнікі спалілі ў Варонічах 68 двароў і 500 чал. У 1970 — 551 жыхар.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
metropolitan
[,mətrəˈpɑ:lətən]1.
adj.
1) сталі́чны; які́ нале́жыць да вялі́кага го́раду або́ цэ́нтру
2) Eccl. мітрапалі́цкі
2.
n.
1) жыха́р вялі́кага го́раду
2) арцыбі́скуп -а m. (у захо́дняй царкве́), мітрапалі́т -а m. (у правасла́ўнай царкве́)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Тутэ́йшы ‘мясцовы, які жыве тут, не прыезджы’, ‘які ўласцівы гэтай мясцовасці, не прывазны’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Гарэц., Федар. 5, Бяльк., ТС, Касп., Вруб., Байк. і Некр.; акрамя ўсходняй Магілёўшчыны і Гомельшчыны, ЛА, 3), ‘абарыген, карэнны жыхар, тубылец’ (Ласт., Некр. і Байк.), ст.-бел.тутэйшы ‘родам адсюль, тубылец’, ‘які знаходзіцца тут’ (1635 г., ГСБМ). Паводле Карскага (1, 166), запазычана з польск.tutejszy — прыметнік ад tutej ‘тут’, хаця формай нагадвае параўнальную ступень прыметніка тутъ ‘гэты, вось гэты’ з суф. ‑эйш‑. Дзіні (Балтийские яз., 402) звяртае ўвагу на паралельнае літ.šišioniškiai (ад šišionai, šičionai ‘тут, сюды’), якім называюць сябе жыхары раёна Клайпеды. Пра рэгіянальную мадэль tutejsi/tutejšyja ‘die Hiesigen’ на беларуска-польскім паграніччы гл. Трэптэ ў Regionale Bewegungen in Regionalismen in europäischen Zwischenräumen seit der Mitte des 19. Jahrhunderts, Marburg, 2003, 145–157. Параўн. туташні, гл.