асудзі́ць, асуджу, асудзіш, асудзіць; зак., каго-што.
1. Прызнаўшы вінаватым, вынесці абвінаваўчы прыгавор.
2. Прызнаць заганным, ганебным што‑н.; выказаць неадабрэнне каму‑, чаму‑н. Адна толькі Волька, ідучы паўз хату Лявона, рэдка калі прамінала, каб не асудзіць уголас старых. Васілевіч. Старэйшыя жанчыны сурова асудзілі [Таццяну] за тое, што яна кінула дзіця. Шамякін.
3. перан.; на што або з інф. Аддаць, пакінуць (на волю лёсу, на голад і пад.). Фашысцкія акупанты імкнуліся зрабіць партызанскія раёны зонай пустэчы, вынішчыць пасевы і тым самым асудзіць насельніцтва і народных мсціўцаў на голад. «Звязда».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адце́рці, адатру, адатрэш, адатрэ; адатром, адатраце, адатруць; пр. адцёр, ‑церла; заг. адатры; зак., што.
1. Трэннем выдаліць што‑н. прыстаўшае, прысохлае. Адцерці пляму.
2. Расціраючы, вярнуць адчувальнасць каму‑, чаму‑н. Адцерці рукі.
3. Разм. Моцна напіраючы, адсунуць; выцесніць. [Назарэўскі:] — Такім парадкам мяне адцерлі ад маці і я астаўся адзін сярод натоўпу. Чорны. // перан. Прымусіць пакінуць каго‑, што‑н. Відаць было, што памочнік хацеў завалодаць адзін увагаю панны Ядвісі, а настаўніка адцерці. Колас.
4. Разм. Прыціснуўшы, прычыніць боль, пашкодзіць; адціснуць, адцяць. Адцёр дзвярамі пальцы. / у безас. ужыв. Адцерла нагу колам.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адці́снуцца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Знаходзячыся пад ціскам, выпусціць вадкасць, вільгаць. [Паўлінка:] Можа б, мамка, прыціснулі сыр, бо да заўтрашняга не адціснецца. Купала.
2. Пад націскам адысці, адступіць; выйсці з цеснаты, натоўпу. Адціснуцца на задні план. □ Які там мог быць строй! Натоўп нядаўніх салдатаў толькі яшчэ гусцей збіўся ў чатырохкутніку двара, адціснуўся трохі ад ворагаў. Брыль.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пакінуць пры націсканні свой адбітак, след; адбіцца. І лісцейка як адціснулася тысячы год назад, так і захавала свой малюнак у акамянелым дрэве. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
piecza
piecz|a
ж. апека; клопат;
powierzyć czyjej ~y — пакінуць пад чыім наглядам;
mieć ~ę (nad kim/czym) — апекавацца (кім/чым); клапаціцца (аб кім/чым; пра каго/што)
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
*Маладзе́ць, молодзе́ць ’рабіцца туманным, зацягвацца (пра неба)’, молодзіцца ’зацягвацца лёгкімі хмарамі, мутнець’ (ТС). Укр. помолоди́тися ’пакрыцца тонкімі, белымі хмаркамі’, моло́дить ся ’збірацца на дождж’, мо́лоди, мо́лоді ’невялікія хмаркі на небе’, рус. моложи́ть, замолодить, замолодеть, молоде́ть ’пакрывацца хмарамі, рабіцца хмурным (аб небе)’, замолодь ’дажджавыя хмары’; польск. pomłodziny ’хмары’, młodzi śę ’хмурнее (неба)’ — усе да прасл. mold‑. Назіраецца атаясамліванне паняццяў, звязаных з хмурным, дажджлівым надвор’ем, хмарамі і з працэсамі скісання малака, браджэннем піва, квасу, цеста (рус. замолаживать ’пачынаць брадзіць (аб квасе)’, ’адчуваць ап’яненне’, наўг. молодо́вина ’сыракваша’, укр. молоди́на ’салодкая смятана’, польск. młodzie ’дрожджы’, н.-луж. rozmłoźeńe ’заквашванне’, ’квашанае цеста’, rozmłoda ’закваска’ (Гарачава, Этимология–84, 43–44), славац. mladinka ’бражка, маладое піва’; славен. mladíti ’пакінуць вылёжвацца, даспяваць’, серб.-харв. мла́дити те̑сто ’яшчэ раз перамешваць цеста’, якія Бязлай (2, 187) аб’ядноўвае ў прасл. moldъ ’дробны, мяккі’, роднаснымі да якога з’яўляюцца лац. mollis, ст.-інд. mṛdúṣ ’мяккі, дробны’, ст.-грэч. ἀμαλδύνω ’размякчаю’, ст.-ірл. meldach, арм. mełk ’мяккі’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
удали́ться сов.
1. (отдалиться) аддалі́цца; (отклониться — ещё) адхілі́цца; (уединиться — ещё) адасо́біцца;
удали́ться от до́ма аддалі́цца ад до́ма;
удали́ться от те́мы перен. аддалі́цца (адхілі́цца) ад тэ́мы;
удали́ться от люде́й аддалі́цца (адасо́біцца) ад людзе́й;
2. (уйти) пайсці́; (выйти) вы́йсці; (отойти) адысці́; адысці́ся; (сойти) сысці́; (направиться) накірава́цца, пада́цца; (исчезнуть) зні́кнуць; (покинуть) пакі́нуць;
удали́ться в свою́ ко́мнату пайсці́ (накірава́цца) у свой пако́й;
удали́ться на поко́й адысці́ на спачы́нак;
навсегда́ удали́ться и́з дому назаўсёды пайсці́ (сысці́) з до́му, назаўсёды пакі́нуць дом;
удали́ться из по́ля зре́ния вы́йсці (зні́кнуць) з по́ля зро́ку;
удали́ться с трибу́ны сысці́ з трыбу́ны.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сабра́цца, збяру́ся, збярэ́шся, збярэ́цца; збяро́мся, збераце́ся, збяру́цца; збяры́ся; зак.
1. (1 і 2 ас. адз. звычайна не ўжыв.). Сысціся, з’ехацца, згрупавацца ў адно месца.
Сабраліся ўсе ўдзельнікі паходу.
Вечарам уся сям’я сабралася дома.
2. (1 і 2 ас. адз. звычайна не ўжыв.). Паступова накапіцца, назбірацца ў адным месцы.
Сабралася нямала ягад.
Над балотам збіраюцца хмары.
3. Падрыхтаваць, нагатаваць усё неабходнае для паездкі, паходу куды-н.
С. ў горад.
С. на паляванне.
4. з інф. Наважыцца зрабіць што-н.
С. вячэраць.
С. садзіць агарод.
◊
Сабрацца з думкамі — унутрана арганізаваць сябе.
Сабрацца з духам — набрацца смеласці.
Сабрацца ў прочкі — звычайна пайсці ад мужа; пакінуць сваю сям’ю з-за неладоў.
Сабрацца ў свіныя галасы (разм.) — у позні час, са спазненнем.
|| незак. збіра́цца, -а́юся, -а́ешся. -а́ецца.
|| наз. збор, -у, м. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
wander [ˈwɒndə] v.
1. (about, in, through) вандрава́ць; блука́ць;
wander about the world аб’е́здзіць уве́сь свет
2. (from/off) адхіля́цца (ад тэмы); заблы́твацца;
wander from the point адхіля́цца ад тэ́мы
3. быць няўва́жлівым;
I’m sorry, my mind was wandering. Прабачце, я задумаўся.
His wits are wandering. Ён загаворваецца.
4. выгіна́цца (пра рэчку, дарогу і да т.п.)
wander off [ˌwɒndərˈɒf] phr. v. заблудзі́ць; збі́цца з даро́гі;
wander off from one’s home пакі́нуць ро́дны кут
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
папакі́даць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што і чаго.
Разм. Кідаць доўга, неаднаразова; пакідаць многа чаго‑н. А пастой жа ў гліне, папагніся, папакідай дзень рыдлёўкай... Галавач. Пніцкі штурхануў цыгана пад локаць і сказаў яму: — І ты тут гліны папакідаў. — Цыган не зразумеў яго спачатку, дык Зыдор пастараўся растлумачыць яму: — Колькі ты тут гліны накапаў на гэтую цэглу!.. Чорны.
папакіда́ць, ‑а́ю, ‑а́еш, ‑а́е; зак., каго-што.
Пакінуць усіх, многіх або ўсё, многае. Быў муж, ды няма яго, хіба мала параскідала людзей вайна, папакідала жанчын удовамі? Скрыган. [Брат гаспадыні:] — У лесе, дзевачка, ёсць шмат таго, што страляе, узрываецца... Шмат чаго і нашы прымакі папакідалі. Арабей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зіма́, ‑ы; мн. зімы, зім; ж.
1. Самая халодная пара года паміж восенню і вясной. Снежная зіма. Наступленне зімы. □ Мінула восень, а за ёю Прыйшла з марозамі зіма. Купала. Зіма перайшла марозамі, снегам, адлегамі. Мурашка.
2. Навучальны, рабочы і пад. год (пры адлічэнні часу, калі асноўная дзейнасць прыпадае на халодную пару). Цяпер Аўгіння цвёрда пастанавіла вучыць Алесю на другую зіму. Колас. Вось гэты самы «брат Міша» згадзіўся вучыцца.. шыць і шые ўжо другую зіму. Брыль.
•••
Зіму зімаваць гл. зімаваць.
Зіму і лета — пастаянна, у любую пару года.
Пусціць у зіму каго — пакінуць у племя (пра свойскую жывёлу).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)