салдат лёгкай кавалерыі венгерскай (з 15 ст.), а пазней і іншых еўрапейскіх армій, у т.л. армій Польшчы, Вялікага княства Літоўскага, царскай Расіі.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
«ВЯЛІ́КАЕ АБ’ЯДНА́ННЕ»,
тэарэтычныя мадэлі квантавай тэорыі поля, у аснову якіх пакладзена ідэя адзінства моцных, эл.-магн. і слабых узаемадзеянняў пры звышвысокіх энергіях ці на звышмалых адлегласцях.
Падставай для стварэння «вялікага аб’яднання» з’явіліся эфекты вакууму квантавай тэорыі палёў; экранаванне эл. зараду і антыэкранаванне каляровага зараду ў квантавай хромадынаміцы, з чаго вынікае, што пры пэўным значэнні энергіі эфектыўныя зарады (канстанты ўзаемадзеяння) могуць супадаць. Ідэя «вялікага аб’яднання» эксперыментальна пацвярджаецца адзінай тэорыяй электраслабых узаемадзеянняў. «Вялікае аб’яднанне» тлумачыць квантаванне эл. зараду, прадказвае распад пратона і існаванне манаполяў магнітных. Энергія, пры якой адбываецца «вялікае аб’яднанне», блізкая да т.зв. планкаўскай масы (1019 ГэВ) — энергіі, пры якой неабходна ўлічваць квантавыя гравітацыйныя з’явы, што дае падставы для аб’яднання ў такім падыходзе 4 відаў узаемадзеянняў (гл.Узаемадзеянні элементарных часціц).
Літ.:
Окунь Л.Б. Физика элементарных частиц. 2 изд. М., 1988.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
«БЕЛАРУ́СКІ АРХІ́Ў»,
зборнік дакументаў па сац.-эканам. гісторыі Беларусі 15—18 ст. Падрыхтаваны гісторыка-археал. (пазней археаграфічнай) камісіяй Ін-та бел. культуры, выдадзены пад кіраўніцтвам Дз.І.Даўгялы ў Мінску (т. 1—3, 1927—30). Дакументы ў 1-м томе разбіты па раздзелах «Справы вышэйшых устаноў», «Справы мясцовых устаноў» (у асн. датычаць Магілёва), «Справы скарбу Вялікага княства Літоўскага». У 2-м томе (1928) змешчана т.зв. кніга запісаў № 16 з фондаў Метрыкі Вялікага княства Літоўскага (судовая кніга Полацкага і Віцебскага пав. за 1530—38). 3-і том мае падзагаловак «Менскія акты. Вып. 1», змяшчае 245 дакументаў 1494—1791, у асн.сац.-эканам. зместу, заканадаўчыя і ўстаўныя акты, матэрыялы аб цэхавым ладзе і рамесніцкай дзейнасці ў Менску. «Беларускі архіў» — найб. значнае навук. археаграфічнае выданне Беларусі даваен. часу.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
coast
[koʊst]1.
n.
1) марско́е ўзьбярэ́жжа
2) спуска́ньне згары́
2.
v.
1) плысьці́ ўздо́ўж узьбярэ́жжа
2) каці́цца; спуска́цца
3) ру́хацца безь вялі́кага вы́сілку
•
- from coast to coast
- the Coast
- The coast is clear
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
надса́да, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.
Разм.
1. Празмернае напружанне сіл; натуга. [Пшэборскі] крыху збянтэжыўся і, тыкаючы пальцам перад сабою, гаварыў з надсадай, з прыціскам: — Так, так... вам, усім вам, — яшчэ да канца не дагаварваючы каму — «усім».Пестрак.
2. Пашкоджанне чаго‑н., хвароба ў выніку празмернага напружання сіл, натугі. Надсада ад падымання вялікага цяжару.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пя́дзя, ‑і, ж.
1. Старая мера даўжыні, роўная адлегласці паміж канцамі расцягнутых вялікага і ўказальнага пальцаў.
2. Невялікі ўчастак зямлі, прасторы. Кожную пядзю зямлі тут Сваім засланялі мы целам.Танк.У людзей было так мала сенажаці, што яны калаціліся за кожную пядзю.Колас.
•••
Ні пядзі — ніколькі (не аддаць, не саступіць, звычайна пра зямлю).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стату́тм.юрыд. Statút n -s, -e, Sátzung f -, -en;
акупацы́йны стату́т Besátzungsstatut n;
стату́т о́рдэна Sátzung éines Órden;
стату́ты Вялі́кага кня́ства Літо́ўскагагіст. Lítauische Statúte, die Statúte des Gróßfürstentums Lítauen (von 1529, 1566 und 1588)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
In magno magni capiuntur flumine pisces
У вялікай рацэ водзіцца вялікая рыба.
В большой реке водится большая рыба.
бел. Вялікаму каню ‒ вялікі хамут. Вялікага сабакі ‒ вялікі брэх. Які размах, такі палёт.
рус. Большому ‒ большая дорога. Большое большому надобно.
фр. Tel navire telle eau (Каков корабль, такова и вода).
англ. A great leap gives a great shake (От большого прыжка большое сотрясение).
нем. Großer Vogel, großes Netz (Большая птица ‒ большое гнездо).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Па́сія1 ’набажэнства пасля вячэрні ў нядзелі Вялікага посту ў памяць пакут Госпада — чытанне перадвялікадных евангелляў’ (Нас.). З польск.pasja ’пакуты Госпада’, якое з лац.passio < pati ’цярпець, пераносіць пакуты’ (Брукнер, 398).
Па́сія2 ’раздражнёнасць, раз’юшанасць, лютасць’ (Нас.), ст.-бел.пассия, пассыя ’страсць’ (пач. XVII ст.) запазычана са ст.-польск.passyja ’тс’, якое з лац.passio, ‑ōnis ’страсць, афект’ (Булыка, Лекс. запазыч., 136; Варш. сл., 4, 75).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Серадапо́сце ‘серада на чацвёртым тыдні посту; сярэдзіна вялікага посту’ (Бяльк.), серадзі́ць ‘пасціць па серадах’ (Нас., Некр., Сцяшк. Сл., Янкоўскі, Бел. мова). Магчыма, сюды ж серада́ ‘скароміна, скаромнае’ і ‘вельмі мала’ (ТС), што звязана з захаваннем ці незахаваннем посту. Параўн. рус.средопо́стье ‘чацвёрты тыдзень посту’, серб.-харв.средо̀пошће ‘сярэдзіна посту’. Самастойнае (не праславянскае!) утварэнне ад серада і пост (гл.). Параўн. Фасмер, 3, 607; Скок, 3, 14.