1. Месца за вуглом, за будынкам або сярод будынкаў. Шумеў у завуголлі вецер і вельмі хацелася спаць.Быкаў.Задрыжала-замітусілася абгародка, бы сухое дуддзё ад ветру дзе ў завуголлі.Пташнікаў.
2.перан.(зпрыназ. «па»). Разм. Тоячыся, асцерагаючыся. — Хлусню гавораць звычайна па завуголлю. У вочы няёмка казаць.Б. Стральцоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ноч, -ы, мн. но́чы, начэ́й, нача́м, нача́мі, нача́х, ж.
Частка сутак з вечара да раніцы.
Не спаць начамі.
Зорная н.
○
Палярная ноч — частка года за Палярным кругам, калі сонца не падымаецца над гарызонтам.
◊
Ноч у ноч — кожную ноч.
Рабінавая ноч — цёмная летняя ноч з громам, маланкай, праліўным дажджом або толькі з бесперапыннымі зарніцамі.
|| ласк.но́чка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж., но́чанька, -і, ДМ -ньцы, мн. -і, -нек, ж. і но́чачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.
|| прым.начны́, -а́я, -о́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Бру́знуць ’шмат спаць; таўсцець, паўнець’ (Юрч.), бру́зла ’той, хто многа спіць; распаўнелы чалавек’ (Юрч.). Рус.брю́згнуть ’апухаць, набракаць’. Фасмер (1, 224) з няпэўнасцю параўноўвае з славен.brjȗzga ’снег, як растае’. Бернекер (96), Праабражэнскі (1, 48), Шанскі (1, Б, 206) думаюць, што рус. словы брюзга́, брюзжа́ть, брюзга́ть маглі даць вытворнае са значэннем ’напухаць’ (параўн. слав.*bręk‑ гучаць’; ’набухаць, набракаць’). Параўн. і брусяне́ць ’успухаць’ (гл.). Бел.бру́знуць < *бру́згнуць (*брузкнуць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прачну́цца ’перастаць спаць, прабудзіцца’, ’стаць актыўным, выйсці са стану застою, спакою’, ’з’явіцца, выявіцца (пра пачуцці, уласцівасць, якасць)’, дыял. варыянты прочкну́цца, прочихну́цца, прочхну́цца (Нас., Дзмітр.) з устаўным ‑х‑ (‑к‑). Рус.дыял.прочну́ться ’прабудзіцца; ачнуцца’, укр.прочну́тися ’тс’. Гл. ачнуцца, ачхнацца; форма прошнулася (гом., Рам.), на думку Карскага (1, 360), у выніку замены ‑с‑ на ‑ш‑; малаверагодна, хутчэй з ‑чн‑, параўн. рушні́к < ручні́к, сма́шны < сма́чны і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скрэ́дама (скрэ́дома) ‘невядома куды, дзе (пайсці, загінуць)’: пропаў скрэ́дома (Альп.). Вытворнае ад скрада́цца ‘красціся’ прыслоўе па тыпу крадко́м, укр.крадько́ма ‘хаваючыся, скрытна’, параўн. скра́дка ‘схованка’ (Цыхун, PC, 2006, 10, 21); словаўтваральны тып, вядомы паўднёвым (параўн. славен.mukoma ‘з цяжкасцю’) і ўсходнім славянам, сустракаецца ў старабеларускай пісьменнасці пры ўтварэнні слоў, якія абазначаюць пэўны час, напрыклад, лягомо ‘час, калі кладуцца спаць’, гл. Дзенісенка, Псковские говоры, 1979, 4–8.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
położyć się
зак. легчы; прылегчы;
położyć się do łóżka — легчы ў ложак;
położyć się spać — легчы спаць
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
ахво́чы, ‑ая, ‑ае.
Разм.
1. Які выказвае ахвоту, жаданне на што‑н., да чаго‑н. і пад. Малодшы Марцін да гаспадаркі не быў ахвочы.Карпюк.Каму з вас не цікава І хто з вас не ахвочы Прылегчы спаць на травы Пад зорны полаг ночы.Аўрамчык.
2. Руплівы, старанны. Валя Арэшка была чалавек пакладзісты, ахвочы.Скрыган.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
vigil
[ˈvɪdʒɪl]
n.
1) чуйнава́ньне, няспа́ньне n.
to keep vigil — ня спаць, чуйнава́ць, дыжу́рыць, быць пры хво́рым
2) пярэ́дадзень -дня m.
3) often vigils, pl. вячэ́рня напярэ́дадні сьвя́та
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
зале́гчы
1. sich hínlegen;
зале́гчы спаць sich schláfen légen, sich aufs Ohr légen;
2. (прытаіцца) sich verstécken;
зале́гчы ў заса́ду sich in den Hínterhalt légen, sich auf die Láuer légen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)