Тарало́м ’тарчма (ТСБМ, Янк. 3.), ’тарчма, у беспарадку, дагары нагамі’ (Сцяшк. Сл.). Прыслоўе ад назоўніка тарала́ (гл. папярэдняе слова) па тыпу старчаком (гл. старчак) і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
І́мне ’вымя’ (Ліс.). Ад вымя (гл.) са стратай в‑ у пачатку слова; параўн. рус.дыял.и́мя ’вымя’, балг.дыял.и́ме ’тс’; ‑н‑ з асновы ўскосных склонаў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
stámmen
vi(s)
1) (ausD) пахо́дзіць (з), прынале́жаць па нараджэ́нні (да); быць ро́дам (адкуль-н.)
2) (ausD) пахо́дзіць, быць запазы́чаным
díeses Wort stammt aus dem Énglischen — гэ́тае сло́ва англі́йскага пахо́джання
3) (vonD) нале́жаць
das Gedícht stammt von Góethe — гэ́ты верш (нале́жыць) Гётэ
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
ergreífen
*vt
1) хапа́ць, бра́цца (за што-н.); схапі́ць, злаві́ць
2) (з)ахо́пліваць; узру́шваць
die Flucht ~ — кі́нуцца наўцёкі
die Gelégenheit ~ — скарыста́цца з наго́ды
das Wort ~ — узя́ць сло́ва
Máß- nahmen ~ — прыня́ць за́хады [ме́ры]
Besítz ~ von etw. (D) — авало́даць чым-н.
die Initiatíve ~ — узя́ць на сябе́ ініцыяты́ву
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
3. (поместить в жидкость, газ и т.п.) опусти́ть, погрузи́ть;
4. (ослабить уход) забро́сить;
а. гаспада́рку — забро́сить хозя́йство;
5. (сделать пропуск) опусти́ть, пропусти́ть;
а. сло́ва — опусти́ть (пропусти́ть) сло́во;
◊ а. ру́кі — опусти́ть ру́ки;
а. кры́лы — опусти́ть кры́лья;
а. нос — пове́сить нос;
а. галаву́ — опусти́ть го́лову
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Адзе́жа (Касп., Шат., Гарэц.), адзежына (Бяльк., Нас., Шат.), адзенне (Бяльк., Нас., Шат., Касп., КСТ). Слова, быццам, толькі ўсходнеславянскае і стараславянскае (одежда). Параўн. укр.одежа, рус.одёжа. Арэал гэтага слова вельмі цікавы, калі ўлічыць бел.вопратка, укр.одяг. Магчыма, старая ўсходнеславянска-балгарская ізалекса, рэлікты якой слаба захаваліся па ўсёй гэтай тэрыторыі (Фасмер, 3, 121). Форма адзежа < *odedja ад старой рэдуплікаванай асновы дзеяслова děti — dedjǫ (ст.-слав.деждѫ ∼ літ.dedù ’кладу’, ст.-інд.dádhati ’кладзе’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Апсо́м ’знянацку, хутка’ (Юрч.), аптэ́сам ’тс’ (Касп.). З польск.obcesem, obsesem ’нахабна, знянацку’, ад obces, obses з лац. (сярэдневяковага) obsessus ’апантаны’ (Дарашэўскі, 415); слова вядома ў старапольскай мове да XVIII ст. толькі ў форме тыпу obses. Беларускія формы ўзніклі ў выніку гукавых змен: апсом як творны склон слова*обс < *обсс < *обсъс < *о̇бсас; аптэсам з абцэсам, магчыма, у выніку субстытуцыі (т на месцы ц), у абодвух выпадках б перад глухім давала п. Гл. абцэсам.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Арыфме́тыка. Сучасная форма з 1933 г. (Шакун, Гісторыя, 292) пад рускім уплывам. Ст.-бел.аритметика з 1517 (Гіст. лекс., 125, 213; Гіст. мовы, 1, 146; Хрэст. гіст., 1, 107) (у польскай з 1564). Старабеларускае слова хутчэй з лац.arithmetika ’тс’. Але ўжо ў Бярынды ариѳметика. Гэта форма, адлюстраваная і ў сучаснай рус.арифметика, — запазычанне з грэч.ἀριθμητική ’тс’ праз стараславянскую. На грэч. першакрыніцу беларускага слова ўказвалі Курс суч., 163; Юргелевіч, Курс, 128.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бана́н. Рус.бана́н, укр.бана́н. Новае запазычанне з зах.-еўрап. моў (мабыць, праз рус. мову, дзе гэта слова было ўжо ў XVIII ст., гл. Шанскі, 1, Б, 31), дакладней, з франц.banane (а гэта з banam у мове баконго). Ням. (таксама ісп.) мова як пасрэднік дала б форму *банана (ж. р.; Фасмер, 1, 120). Да гісторыі слова гл. яшчэ Локач, 18; Клюге, 48; MESz, 1, 236–237 (там і іншая літ-ра).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бес ’чорт’. Гэта слова зафіксавана толькі ў Інстр. II, 115. Нас., Касп., Шат. і іншыя слоўнікі яго не знаюць. Таму можна меркаваць, што на беларускай тэрыторыі яго няма. Таксама не прыводзіць беларускага слова і Трубачоў, Эт. сл., 1, 88–91. Паколькі прасл.běsъ з (і вытворныя) вельмі архаічная лексема, адсутнасць яе ў бел. мове сведчыць аб даволі ранняй яе замене лексемай čьrtъ. Да складанай праблематыкі, звязанай з běsъ, гл. Трубачоў, там жа.