pass​2 [pɑ:s] v.

1. прахо́дзіць, праязджа́ць;

I just passed her in the street. Я толькі што сустрэў яе на вуліцы;

The road passed near the lake. Дарога праходзіла ля возера.

2. перадава́ць;

pass smth. to smb. перадава́ць што-н. каму́-н.;

Pass me the salt, please. Перадайце соль, калі ласка.

3. право́дзіць час; ба́віць час;

Where did you pass the summer? Дзе вы правялі лета?

4. перахо́дзіць;

The money passed to the son. Грошы перайшлі да сына;

Let’s pass to ano ther topic. Пяройдзем да іншай тэмы.

5. прыма́ць (закон, рашэнне, рэзалюцыю і да т.п.)

6. прахо́дзіць (выпрабаванне);

pass an exam здаць экза́мен

7. sport пасава́ць, рабі́ць пас

pass away [ˌpɑ:səˈweɪ] phr. v.

1. зніка́ць

2. адыхо́дзіць (на той свет), паміра́ць

pass by [ˌpɑ:sˈbaɪ] phr. v.

1. прахо́дзіць мі́ма;

She felt that life was passing her by. Яна адчувала, што жыццё праходзіць міма яе.

2. прапуска́ць

pass for [ˌpɑ:sˈfɔ:] phr. v. сы́сці за (каго-н./што-н.);

She could pass for a younger woman. Яе лёгка можна прыняць за маладзейшую жанчыну.

pass off [ˌpɑ:sˈɒf] phr. v.

1. спыня́цца

2. прахо́дзіць;

The meeting passed off well. Пасяджэнне прайшло паспяхова.

3. выдава́ць сябе́ за (каго-н.);

He passes himself off as a foreigner. Ён выдае сябе за іншаземца.

pass on [ˌpɑ:sˈɒn] phr. v.

1. перадава́ць

2. перахо́дзіць

pass out [ˌpɑ:sˈaʊt] phr. v.

1. раздава́ць

2. стра́чваць прыто́мнасць

pass over [ˌpɑ:sˈəʊvə] phr. v. прапуска́ць, пакіда́ць без ува́гі, абыхо́дзіць маўча́ннем;

They chose to pass over her rude remarks. Яны вырашылі праігнараваць яе грубыя заўвагі.

pass up [ˌpɑ:sˈʌp] phr. v. infml адмаўля́цца ад (чаго-н.);

Why did you pass up the opportunity to go to university? Чаму вы адмовіліся ад магчымасці паступіць ва ўніверсітэт?

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

spirit [ˈspɪrɪt] n.

1. дух, душа́;

spirit and matter дух і матэ́рыя;

the world of spirit духо́ўнае жыццё;

strong in spirit мо́цны ду́хам

2. eccl. the Spirit Бог;

the Holy Spirit Святы́ Дух

3. дух, здань, пры́від;

an evil spirit чорт, д’я́бал;

raise spirits выкліка́ць ду́хаў;

believe in spirits ве́рыць у пры́віды

4. нату́ра, асо́ба, індывідуа́льнасць;

He is a generous spirit. У яго шырокая душа;

She is an independent spirit. Яна незалежная асоба.

5. хара́ктар, эне́ргія, мара́льная сі́ла;

a man of spirit мо́цны ду́хам чалаве́к;

break smb.’s spirit злама́ць чый-н. дух;

put spirit into smb. натхня́ць каго́-н.;

go at smth. with spirit го́рача бра́цца за што-н.

6. настро́й, душэ́ўны стан; стан душы́;

high/low spirits до́бры/дрэ́нны настро́й;

animal spirits жыццяра́даснасць, бадзёрасць;

the holiday spirit свято́чны настро́й;

be out of spirits быць у ке́пскім настро́і;

Keep up your spirits! Трымайся!

7. агу́льная тэндэ́нцыя, дух (часу);

the spirit of the age дух эпо́хі;

the college spirit адда́насць трады́цыям кале́джа

8. мэ́та, наме́р, за́дняя ду́мка;

do smth. in a spirit of mischief рабі́ць не́шта са злым наме́рам;

take smth. in the right spirit разуме́ць што-н. пра́вільна

9. спірт, спіртны́я напо́і;

methylated spirit(s) дэнатура́т;

spirit(s) of ammonia/hartshorn нашаты́рны спірт;

spi rit(s) of turpentine шкіпіна́р; тарпанты́на

♦

in spirit у ду́мках;

the spirit is willing (but the flesh is weak) дух жада́е, але́ плоць слаба́я; ≅ хо́чацца, ды ко́лецца

spirit away [ˌspɪrɪtəˈweɪ] phr. v. та́йна cкра́сці, вы́красці;

He was spirited away by a policeman before we had a chance to speak to him. Яго забраў паліцэйскі, перш чым мы змаглі пагаварыць з ім.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

right

[raɪt]

1.

adj.

1) пра́вільны, праўдзі́вы, слу́шны

the right answer — пра́вільны адка́з

2) адпаве́дны; нале́жны

to say the right thing at the right time — сказа́ць да ча́су й да ме́сца

the right size — адпаве́дны паме́р

3) пра́вы, до́бры

the right side of the cloth — пра́вы бок ткані́ны

4) пра́вы

the right bank of a river — пра́вы бе́раг рэ́чкі

right hand — пра́вая рука́

5) про́сты

a right line — про́стая лі́нія

a right angle — про́сты кут

6) нарма́льны, у до́брым (нале́жным) ста́не

in one’s right mind — пры здаро́вым ро́зуме

I feel all right — Я чу́юся до́бра

2.

adv.

1) пра́вільна, нале́жна, адпаве́дна, слу́шна

She guessed it right — Яна́ пра́вільна ўгада́ла

2) до́бра, справядлі́ва

He acted right — Ён справядлі́ва паступі́ў

3) напра́ва

turn right — зьвярні́ напра́ва

4) дакла́дна, якра́з

Put it right here — Палажы́ гэ́та сюды́

right now — вось цяпе́р, цяпе́рака

3.

n.

1) дабро́ n.

Do right, not wrong — Рабі́ дабро́, а ня зло

2) справядлі́вае дамага́ньне, пра́ва n., або́ прывіле́й -ю m.

the right to vote — пра́ва галасава́ць (і ў вы́барах)

3) сумле́ннае, справядлі́вае ста́ўленьне; справядлі́васьць f.

4) мо́цны ўда́р пра́вай руко́ю

5) пра́вы бок

to drive on the right — е́хаць пра́вым бо́кам

to turn to the right — павярну́ць напра́ва

6) the Right — пра́выя, пра́вы ля́гер (у парля́мэнце)

4.

v.t.

1) выпраўля́ць

to right errors — выпраўля́ць памы́лкі

2) усталёўваць справядлі́васьць, рэабілітава́ць

to right the oppressed — абараня́ць правы́ прыгне́чаных

•

- by rights

- get it right

- it serves you right

- put things right

- right about!

- right along

- right away

- turn out right

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

touch

[tʌtʃ]

1.

v.t.

1) крана́ць, датыка́цца

She touched the pan — Яна́ даткну́лася да патэ́льні

to touch bottom — даста́ць да дна́

2) межава́ць

A country that touches the mountains on the north — Краі́на, яка́я на по́ўначы мяжу́е з го́рамі

3) Figur. крана́ць

The sad story touched us — Су́мная гісто́рыя крану́ла нас

4) даты́чыць

5) гавары́ць аб чым, закрана́ць

6) дакрана́цца

He won’t touch liquor or tobacco — Ён не дакране́цца ні да гарэ́лкі ні да ку́рыва

7) прыста́ць

The ship touched port — Вадапла́ў прыста́ў

8) чапа́ць

Don’t touch! — Не чапа́й!

2.

v.i.

1) сутыка́цца, дакрана́цца

Their shoulders touched — Іхныя плечукі́ дакрана́ліся

2) затрымо́ўвацца, спыня́цца

a ship that touches at many ports — карабе́ль, які́ спыня́ецца ў шмат які́х парто́х

3) Figur. закрана́ць, зга́дваць

His speech touched on many problems — Яго́ная прамо́ва закрану́ла шмат пыта́ньняў

3.

n.

1) до́тык -у m.

A bubble bursts at a touch — Бу́рбалка ло́пае пры до́тыку

2) пачуцьцё до́тыку

The blind have a keen touch — Сьляпы́я ма́юць то́нкае пачуцьцё до́тыку

3) крыха́ f.

a touch of frost — мале́нькі маро́з

a touch of fever — лёгкая гара́чка

4) тон -у m., но́та f.

a touch of sarcasm — но́та сарка́зму

5) штрых -а́ m., ры́ска

to put the finishing touches — рабі́ць апо́шнія штрыхі́

6) мане́ра f., прыёмы pl.; я́касьць f.

The work showed an expert’s touch — Рабо́та пака́звала руку́ спэцыялі́ста

7) адце́ньне n., пры́смак -у m.

a touch of mint — пры́смак мя́ты

a touch of bitterness — адце́ньне го́рычы

•

- in touch

- out of touch

- touch and go

- touch down

- touch upon

- touch up

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

have [hæv, həv] v. (had)

1. мець, вало́даць;

He has a dog. У яго ёсць сабака.

2. склада́цца;

The book has three parts. Кніга складаецца з трох частак.

3. мець, дэманстрава́ць пэ́ўную я́касць;

She had enough courage for this. У яе хапіла мужнасці для гэтага.

4. быць паві́нным, му́сіць;

I have a duty to care for the chil-dren. Я павінен паклапаціцца пра дзяцей.

5. трыма́ць (каго-н./што-н.);

I couldn’t see what he had in his hands. Я не бачыў, што ён трымаў у руках.

6. пакла́сці (што-н.), трыма́ць, захо́ўваць (што-н.) у пэ́ўным ме́сцы;

I soon had the butterfly in the net. Я хутка злавіў матылька ў сетку.

7. адчува́ць, перано́сіць (боль, хваробу);

I have a toothache. Мне баляць зубы.

8. право́дзіць (час);

have a good time до́бра (прые́мна) ба́віць час

9. арганізо́ўваць падзе́ю;

have a party арганізава́ць, праве́сці вечары́ну

10. е́сці, піць;

have breakfast/lunch/dinner сне́даць/абе́даць/вячэ́раць

11. рабі́ць (што-н.);

have a bath прыма́ць ва́нну

12. нарадзі́ць (дзіця);

She has had a baby. Яна нядаўна нарадзіла дзіця.

13. атрыма́ць (што-н.);

She has just had a letter from him. Яна толькі што атрымала ліст ад яго.

14. клапаці́цца (пра каго-н.); займа́ць/забаўля́ць (каго-н.) у сваі́м до́ме;

have guests прыма́ць гасце́й

15. найма́ць, браць/прыма́ць на пра́цу;

have smb. as designer наня́ць дыза́йнера

16. : have smth. done (перадае дзеянне, утворанае згодна з ініцыятывай/жаданнем каго-н. або супраць яго волі) сказа́ць/загада́ць зрабі́ць што-н. для сябе́; тра́піць у што-н., падпа́сці пад што-н, зве́даць/перане́сці што-н. ад рукі́ каго́-н.;

I had the coat cleaned. Мне пачысцілі паліто;

He had his money stolen. У яго ўкралі грошы;

have one’s hair done зрабі́ць прычо́ску

17. : have smb. do smth. прыму́сіць каго́-н. зрабі́ць што-н.; зрабі́ць так, каб хто-н. зрабі́ў што-н.;

He always can have people listen. Ён заўсёды можа зрабіць так, каб яго слухалі.

18. : have to + infinitive (азначае неабходнасць) быць паві́нным, му́сіць;

He has to go. Яму трэба ісці.

19. дапаможны дзеясл. для ўтварэння формаў Perfect;

Have you had the news? Вы ўжо чулі навіны?;

have (got) smth. against smb./smth. не любі́ць каго́-н./што-н. з пэ́ўнай прычы́ны;

have smb. back дазво́ліць (мужу, жонцы) вярну́цца наза́д пасля́ расста́ння;

have smth. back атрыма́ць што-н. наза́д;

have (got) smth. on smb. infml ве́даць што-н. дрэ́ннае пра каго́-н.

♦

had better лепш, ле́пей;

You had better stay. Вам лепш застацца;

have done with smth. пако́нчыць з чым-н.;

have had it infml быць у ве́льмі дрэ́нным ста́не; быць ве́льмі сто́мленым; не мець ша́нцу вы́жыць, перажы́ць не́шта; быць не ў ста́не цярпе́ць/выно́сіць (што-н.);

have it (that…) сцвярджа́ць, заяўля́ць (што-н.);

have (got) it/that coming (to you) атрыма́ць па заслу́гах;

have it in for smb. infml адкры́та не любі́ць каго́-н.;

have it in you (to do smth.) infml быць здо́льным/мець здо́льнасці (зрабі́ць што-н.);

not having any infml не жада́ць слу́хаць каго́-н./ве́рыць каму́-н.

have in [ˌhævˈɪn] phr. v. мець запа́с чаго́-н. (у доме, на складзе і да т.п.)

have on [ˌhævˈɒn] phr. v.

1. быць апра́нутым (у што-н.)

2. мець (што-н.) уклю́чаным, працу́ючым

3. быць заня́тым (чым-н.)

4. падману́ць, ашука́ць (каго-н.)

have out [ˌhævˈaʊt] phr. v.

1. выдаля́ць, выма́ць (што-н.)

2. высвятля́ць пыта́нне, выясня́ць адно́сіны, вы́светліць усё да канца́

have up [ˌhævˈʌp] phr. v. infml прыця́гваць да адка́знасці, да суда́ (за што-н.)

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

ва́да, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.

Абл. Загана, недахоп. А колькі хварэла яна сама — малою і ўжо нават дзеўкаю, калі хвароба лічыцца самаю большаю вадаю для дзеўкі. Дамашэвіч.

вада́, ‑ы́, ДМ ‑дзе́; мн. во́ды, ‑аў; ж.

1. Празрыстая бясколерная вадкасць, якая ўтварае рэкі, азёры, моры і з’яўляецца хімічным злучэннем кіслароду і вадароду. У маім уяўленні яшчэ і цяпер жыва ўстае гэты Высокі Бераг над Нёманам, дзе так страшна бушуе вада. Колас. // Водная маса. Аж гудзе параход, налягаючы грудзьмі на глыбокія воды. Лынькоў. // (звычайна з азначэннем). Напітак, тэхнічныя растворы. Газіраваная вада. Мінеральная вада. Вапнавая вада. // толькі мн. (во́ды, ‑аў). Курорт з мінеральнымі крыніцамі. Лячыцца на водах.

2. толькі мн. (во́ды, ‑аў). Водныя прасторы, участкі рэк, азёр, мораў. Тэрытарыяльныя воды. Дзяржаўныя воды. Антарктычныя воды.

3. толькі адз.; перан. Разм. Пра наяўнасць пустога, беззмястоўнага шматслоўя ў дакладзе, лекцыі і пад.

4. Якасць каштоўнага каменя, якая вызначаецца чысцінёй бляску, празрыстасцю.

5. у знач. прысл. вадо́ю. Водным шляхам, па вадзе. Дастаўляць грузы вадою.

6. Паводка, разводдзе. Вялікая вада.

•••

Верхавая вада — вада, якая сцякла ў рэчку пасля дажджу або ўтварылася з расталага снегу.

Жорсткая вада — вада, якая ўтрымлівае шмат кальцыевых і магніевых солей.

Жоўтая вада — хвароба вачэй, пры якой зрэнка набывае жоўты колер.

Мяккая вада — вада, якая ўтрымлівае мала кальцыевых і магніевых солей.

Цёмная вада — слепата, выкліканая атрафіяй зрокавага нерва.

Цяжкая вада — ізатопная разнавіднасць вады, у якой звычайны вадарод часткова або поўнасцю заменены цяжкім вадародам.

Бура ў шклянцы вады гл. бура.

Вада не ўстоіць на кім — пра таго, хто ўмела і хутка ўсё робіць.

Вадой не разліць (не разальеш) каго гл. разліць.

Ваду малоць гл. малоць.

Вады (нікому) не замуціць гл. замуціць.

Віламі па вадзе пісана гл. пісаны.

Вывесці на чыстую ваду гл. вывесці.

Выйсці сухім з вады гл. выйсці.

Дзесятая вада на кісялі — пра далёкае сваяцтва.

Жывая вада (у казках) — цудадзейная вада, якая вяртае жыццё мёртвым.

Каламуціць (муціць) ваду гл. каламуціць.

Канцы ў ваду гл. канец.

Ліць ваду на млын каго, чый гл. ліць.

Мёртвая вада — а) вада, узровень якой настолькі нізкі, што не можа прывесці ў рух колы млына або іншыя вадзяныя рухавікі; б) у казках — цудадзейная вада, ад апырсквання якой зрастаецца пасечанае на кавалкі цела (ажывае ад апырсквання жывой вадой).

На ваду брахаць гл. брахаць.

Насіць ваду ў рэшаце гл. насіць.

Не з хараства ваду піць гл. піць.

Пасадзіць на хлеб і ваду гл. пасадзіць.

Перабівацца з вады на хлеб гл. перабівацца.

Сплыць вадою гл. сплыць.

Таўчы ваду ў ступе гл. таўчы.

У каламутнай вадзе рыбу лавіць гл. лавіць.

У лыжцы вады ўтапіць гл. утапіць.

Хоць вады напіся гл. напіцца.

Цішэй вады, ніжэй травы гл. цішэй.

Як вадой змыла гл. змыць.

Як вады ў рот набраць гл. набраць.

Як дзве каплі вады гл. капля.

Як з гусі вада каму — нічога не дзейнічае.

Як камень у ваду гл. камень.

Як пугаю па вадзе гл. пуга.

Як рыба ў вадзе гл. рыба.

Як у вадзе растаць гл. растаць.

Як у ваду глядзеў гл. глядзець.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

аго́нь, агню, м.

1. Распаленыя газы, якія вылучаюцца пры гарэнні і ярка свецяцца; полымя. Уся станцыя гарэла, і дождж, хоць і быў моцны, аднак не меў сілы заліць гэтае мора агню. Шамякін. Агонь весела пабег ад снапа да снапа, салома затрашчала. Якімовіч.

2. Падпаленая куча дроў, галля, ламачча і пад.; вогнішча. Назбіраўшы яшчэ сушняку, Міколка з дзедам расклалі невялікі агонь. Лынькоў.

3. Святло ад асвятляльных прыстасаванняў; светлавая кропка. У куткавым пакоі ў Няслаўскіх гарэў агонь, хоць на вуліцы яшчэ добра відно было. Мурашка. У хаце гарбатага краўца Лапінкі снедалі пры агні. Брыль. // перан. Бляск у вачах ад узбуджэння, страсці. Цёмныя вочы Дакутовіча свяціліся такім агнём, што Жэня зразумеў: яго сябра ведае нейкую надзвычайную таямніцу. Шчарбатаў.

4. перан. Палымянасць, жвавасць, душэўны ўздым. Яе, крылатую, цаню, Яна вялікай славы варта, Крыніца творчага агню — Загартаваная ўпартасць. Хведаровіч. Твар.. [Себастыяна] быў халодны. Цеплыня і агонь гарэлі ў ім у глыбіні. Чорны. Навошта кветкі? У сэрцы Без іх агню хапае. Калачынскі. // Пра быстрага і бойкага чалавека. — Слаўная ў Булыгі наймічка, да чаго ж спрытная і ваяўнічая! Агонь! Такой, браце, пальца ў рот не кладзі... — скашу адзін з парабкаў. Бажко. Сумеўся Богут з неспадзевы, Пагладзіў вус, пачухаў скронь — Ого, якія яе [Марыны] спевы! Ох, не кабеціна — агонь! Колас. Як што робіць — агонь, а як што зробіць — у агонь. Прымаўка.

5. Ружэйная, артылерыйская стрэльба. Адкрыць агонь. Весці агонь. Прыцэльны, беспрыцэльны агонь. □ Нашай групе трэба было адцягнуць на сябе агонь праціўніка, пакуль асноўныя часці.. наблізяцца з супрацьлеглага боку і пойдуць па штурм. Карпюк. // Ваенная каманда. — Агонь па ворагу! — камандую я, яшчэ зусім не ведаючы, якое выбраць рашэнне. Якімовіч.

•••

Адамаў агонь — павышэнне тэмпературы ў час хваробы.

Антонаў агонь — заражэнне крыві, гангрэна.

Беглы агонь — часты артылерыйскі агонь, які вядзецца самастойна кожнай гарматай.

Бенгальскі агонь — яркае белае ці каляровае полымя, якое ўтвараецца пры гарэнні спецыяльнага саставу (з берталетавай солі, серы і інш.), а таксама сам феерверачны агонь.

Блукаючыя агні — блакітныя языкі полымя, што паяўляюцца ноччу на балоце ў выніку згарання газу метану, які вылучаецца пры гніенні.

Вечны агонь — агонь, які пастаянна гарыць каля помнікаў, магіл загінуўшых герояў як сімвал бяссмерця іх славы.

Кінжальны агонь — агонь гармат, кулямётаў, які адкрываецца раптоўна на блізкай адлегласці.

Лінія агню — рубеж на пярэднім краі, з якога вядзецца стральба па праціўніку.

Праметэеў агонь — нязгаснае ўнутранае імкненне да дасягнення высокіх мэт, да шчасця ўсіх людзей.

Сустрэчны агонь — агонь, які вядзецца ў адказ на агонь праціўніка.

Шквальны агонь — інтэнсіўны, масіраваны агонь.

Агнём і мячом — з бязлітаснай жорсткасцю.

Агонь яго ведае — невядома.

Баяцца як агню гл. баяцца.

Гарэць (сінім) агнём гл. гарэць.

(Днём) з агнём не знойдзеш гл. знайсці.

Жартаваць (гуляць) з агнём гл. жартаваць.

Жыць як агонь з вадою гл. жыць.

З агню ды ў полымя — з адной непрыемнасці ў другую, яшчэ большую.

(Круціцца) як скурат на агні гл. скурат.

Падліць масла ў агонь гл. падліць.

Пайсці агнём гл. пайсці.

Паміж двух агнёў — пра становішча, калі небяспека пагражае з двух бакоў.

Прайсці (праз) агонь, ваду і медныя трубы гл. прайсці.

Пусціць з агнём гл. пусціць.

У агонь і ваду (кінуцца, пайсці) — пра гатоўнасць ахвяраваць сабой дзеля каго‑, чаго‑н.

Як агню ўхапіўшы — вельмі хутка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

па́мяць ​1, ‑і, ж.

1. Здольнасць запамінаць, захоўваць і аднаўляць у свядомасці ранейшыя ўражанні. Зрокавая памяць. □ — Памяць [Валя] мела такую, што мы толькі дзіву даваліся: усё.. раскажа, дзе і што бачыла. Якімовіч. Стары сядзеў моўчкі, злаваў на сваю слабую памяць, якая ўсё блытае. Самуйлёнак.

2. Запас уражанняў, мінулы вопыт, якія захоўваюцца ў свядомасці і могуць быць адноўлены. Яркімі ўспышкамі паўстаюць у маёй памяці абразкі самага ранняга дзяцінства. Бядуля. Святлана перабірала ў памяці ўсе вясковыя работы, якія яна ведала. Шахавец.

3. Успамін пра каго‑, што‑н. На трэці дзень пляменнік паехаў дахаты, пакінуўшы ў нас добрую памяць аб сваім наведванні. Пальчэўскі. // Пра тое, што напамінае аб кім‑, чым‑н. [Рынальда:] — Бачыце гэты рубец?.. Гэта памяць ад фашыстаў. Краўчанка. // Успамін аб памёршым. Жывымі справамі Паэта памяць З любоўю ўшаноўвае народ. Аўрамчык.

4. Здольнасць мысліць, разважаць, усведамляць свае ўчынкі, пачуцці; прытомнасць. Бацька не то спаў, не то быў без памяці, але ляжаў неспакойна. Чарнышэвіч. Да памяці Максімка вярнуўся толькі на другі дзень, на руках у заплаканай маці. Сіняўскі.

•••

Маторная памяць — від памяці, які праяўляецца ў здольнасці выпрацоўваць сувязі паміж раздражненнем і рухам.

Без памяці — а) забываючы аб усім, да страты прытомнасці; вельмі моцна. Сёмка Бугай паціху папоўз мяжою, выбраўся за гумнішчы і пабег без памяці, часта азіраючыся назад, на вёску. Лынькоў. Напіліся ксяндзы і заснулі без памяці. Якімовіч; б) у знач. вык. У захапленні ад каго‑, чаго‑н.

Варушыць памяць гл. варушыць.

Вечная памяць каму — пажаданне, каб заўсёды помнілі нябожчыка.

Выкінуць з памяці гл. выкінуць.

Выкрасліць з памяці гл. выкрасліць.

Вылецець (выскачыць) з памяці гл. вылецець.

Дайсці да памяці гл. дайсці.

Дацца ў памяць гл. дацца.

Кароткая (курыная, дзіравая) памяць — дрэнная, слабая памяць.

Мець у памяці гл. мець.

Набегчы на памяць гл. набегчы.

На памяці чыёй; пры памяці чыёй; за чыю памяць — у перыяд жыцця каго‑н., калі ён сам быў сведкам чаго‑н. На памяці многіх жыхароў Бунтароўкі ў гэта чортава акно правалілася не адна жывёліна. Дуброўскі. [Дзед:] — За маю памяць мядзведзя тут бачылі гадоў мо’ з дваццаць таму назад. Якімовіч.

На памяць — для таго, каб помніць, не забываць каго‑, што‑н. (дарыць, даваць і пад.).

На памяць (па памяці) — не гледзячы ў тэкст (гаварыць, чытаць і пад.).

Не ў памяць — пра тое, што не помніцца. Зіма такая мне не ў памяць. Астрэйка.

Па старой памяці — пад уплывам даўніх звычак, успамінаў аб мінулым. Праўду кажучы, гэта і не лес быў, а проста так зваўся па старой памяці. Колас.

Прыйсці на памяць гл. прыйсці.

Сысці з памяці гл. сысці.

па́мяць ​2, ‑і, ж.

Здольнасць электроннай машыны захоўваць і выдаваць запісаную інфармацыю, а таксама ўстройства электроннай машыны для запісу, захоўвання і выдачы інфармацыі. Машынная памяць.

памя́ць, ‑мну́, ‑мне́ш, ‑мне́; ‑мнём, ‑мняце́; зак., каго-што.

1. Зрабіць мятым; змяць. Памяць касцюм. // Пашкодзіць ударамі, штуршкамі і пад., пагнуць. // Прыбіць, прытаптаць (пра расліны). Памята, пабіта краса і аздоба Твае збажыны. Колас.

2. Разм. Пакалечыць. Так пачаў і закончыў Мішка сваю лётн[ую] кар’еру.. — вока падбіў, лапы трохі пашкодзіў, сям-там памяў рабрыны. Лынькоў.

3. і без дап. Мяць (у 1, 2 знач.) некаторы час.

4. Тое, што і пацерці (у 2 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

све́тлы, ‑ая, ‑ае.

1. Які ярка свеціць. І бачыў месяц светлы Цяжкі Лявонаў крок. Панчанка. З тых дзён, як воляй ленінскіх дэкрэтаў Дзяржавай стала наша Беларусь, Знайшоў народ шляхі да яснай мэты, Убачыў шчасця светлую зару. Звонак.

2. Добра асветлены, напоўнены святлом. Дзень выдаўся сонечны, светлы, з невялікім марозам. Шамякін. У светлай зале За чырвоны стол Сям’ёй адзінай Селі з намі поруч Сяляне з польскіх і румынскіх сёл. Аўрамчык. // Які прапускае шмат сонечнага святла, які накіраваны да сонца (пра вокны, шкло і пад.). У нашым клубе вялікія светлыя вокны. Брыль. [Якуб] адсоўваецца далей у кут і дае Саньку месца побач, ля светлых шыбінак. Якімовіч.

3. Не цёмнага колеру. Светлы касцюм. Светлыя косы. Светлыя вочы. □ Светлыя хмаркі — дзеткі прастору — Ціха па небе плывуць. Колас. // Які адбівае бляск, бліскучы. Зіхацяць азёры светлым глянцам. Звонак.

4. Чысты, празрысты (пра вадкасць). Вада ў затоцы светлая і чыстая. Ігнаценка. [Дзед і Сашка] падышлі да дрэва і нахіліліся да падсечкі на ствале. З прыладжанай лучынкі сцякалі светлыя кроплі. Даніленка. І бярозы пянёк Паміж дрэў высокіх У зацішку ў прыпёк Плакаў светлым сокам. Бялевіч. // Чысты, ясны, не затуманены (пра вочы, погляд). У чырвонай касынцы, з пытаннем сваім, Як юнацтва, стаяла яна [Марына] перад ім, З тым жа позіркам светлым трывожных вачэй, З тым жа сэрцам, — як помнік ягоных [Цімоха] надзей. Куляшоў. // Высокі, чыстага, металічнага тэмбру (пра голас, гук).

5. перан. Нічым не азмрочаны; шчаслівы. Светлая будучыня. Светлыя ўспаміны. Светлы дзень. □ Цяпер паставіў ты [Мазыр] у свой герб сталёвы молат, востры серп. Стварыўшы шчасце, пройдзеш з ім да светлай мэты — у камунізм. Дубоўка. Песню вецер нясе — То дзяўчаты пяюць грамадою Пра каліну, што ў лузе цвіце, Ды пра светлую долю. Гілевіч. // Азораны ўнутраным святлом, пачуццём радасці. Салавей спяваў нам аж да лета, Як па нотах выцінаў, Захапляўся нашай дружбай светлай І вяселле прадракаў. Астрэйка. На вуліцы сабралася многа людзей, і твары ва ўсіх былі светлыя, узрадаваныя. Бяганская. // Прасякнуты аптымізмам, узнёслы. Са сцэны гучаць прапікпёныя сімфоніі Чайкоўскага, лірычна ўзнёслая, светлая музыка Пракоф’ева, творы Шастаковіча. «Маладосць».

6. перан. Урачысты, радасны (пра чалавека). І юбіляр — такі светлы, які не бываў даўно, З усмешкай горда і важна Адказаў па гучныя словы. Кірэенка.

7. Якому ўласцівы высокія маральныя якасці; высакародны. Не будзе мне ні праўды, ні натхнення, Пакуль я не прайду па месцах тых, Дзе жыў, тварыў, гарэў наш светлы Ленін, Каб разагнаць стагоддзяў змрок густы. Панчанка.

8. перан. Лагічны, ясны (пра розум, думкі). Надзя добра ведае, што і вёсцы патрэбны светлы розум і залатыя рукі. «Полымя». Але хоць не магу дыхаць на поўныя грудзі ад страху, думкі мае светлыя і вострыя як ніколі. Карпюк.

9. Які мае адносіны да свята вялікадня ў хрысціян. А сёння светлая субота. Гуляе месяц, як алень. Дукса.

10. Уст. і нар.-паэт. Ужываецца як пастаянны эпітэт цара, князя, баярына і пад. Верны паслугач таго магната Вынюхаў, Расказваў: — Светлы пан, Навярнуў карчоў дзівак багата. Бялевіч.

•••

Светлы шрыфт гл. шрыфт.

Светлая галава гл. галава.

Светлая памяць — ужываецца як выказванне пашаны да памёршага.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

такі́ ​1, ‑о́га, м.; така́я, ‑о́й, ж.; тако́е, ‑о́га, н.; мн. такі́я, ‑і́х; займ.

1. указальны. Указвае на якасць, уласцівасць асобы, прадмета, азначаючы: менавіта гэты, падобны да гэтага або да таго, пра які гаварылася раней ці гаворыцца далей. Хіба ж не міл і час такі На схіле лецейка, пад восень, Калі па верасах між сосен Пачнуць расці баравікі? Колас. // Дакладна такі, такі, як быў. Мінула столькі часу, а ён такі, як быў. // Падобны да іншага. Кладуцца снапы ў снапы, — Такога жніва не было! Купала.

2. указальны. Выкарыстоўваецца як слова, якое ўводзіць наступны тэкст, у значэнні: іменна той, які адпавядае таму, што будзе сказана далей. [Старшыня:] — Нам рукі трэба, разрываешся тут, а ён [Андрэй], такі мужчына: мядзведзі, качкі... Страляе па лесе... Пташнікаў. Ранейшае жыццё было такое: ураднік забярэ, суддзя абдзярэ, гандляр абкрадзе. Янкоўскі.

3. азначальны. Пры назоўніках і прыметніках, якія абазначаюць уласцівасць, стан і пад., указвае на большую, вялікую ступень, стан і пад. Наіўна дзівяцца дома, Чаго я [студэнт] такі худы. Маляўка. Распісалі сваякі Яся, хто як можа: — А разумненькі такі! — А такі прыгожы! Кляўко. [Жанчына:] — Як жа, мой сынок, не заплакаць, калі тут [у вершы] кожнае слова такое пякучае. «ЛіМ». // Пры азначальным слове служыць для выдзялення, падкрэслівання якой‑н. якасці, уласцівасці. А трэці [паравоз] — якая-небудзь кукушка — не гудзіць, а проста пасвіствае галаском такім тонкім, пранізлівым. Лынькоў.

4. азначальны. Разм. Выкарыстоўваецца звычайна ў клічных сказах для ўказання на незвычайнасць, дзівоснасць (пры хвальбе або ганьбаванні каго‑н.). І песням першы раз сягоння Такая шыр, такі прастор! Танк. Яна [Наста] — настаўніцай. Ён [Андрэй] — старшынёй. І ўсе зайздросцілі — такая пара! З. Астапенка.

5. азначальны. Разм. У спалучэнні з займеннікамі «хто», «што», «які» выкарыстоўваецца для падкрэслівання і выдзялення іх, падаючы значэнне іменна. [Вера:] А што такое з Тамарай? Крапіва. — Што там такое? — стрымана запытаў бацька. Кулакоўскі.

6. у знач. наз. тако́е, ‑ога, н. Нешта, што звяртае ўвагу: смешнае, незвычайнае, страшнае і пад. — Як вы [цётка Хрысця] маглі падумаць такое? — прашаптала, задыхаючыся, Тацяна. Шамякін.

•••

Да такой ступені гл. ступень.

Ёсць такая справа! гл. справа.

Такая справа гл. справа.

Такі ж, як — зусім падобны на каго‑, што‑н.

Такім макарам гл. макарам.

Такім парадкам гл. парадак.

Такім чынам гл. чын.

Такой бяды гл. бяда.

У такім выпадку — тое, што і у такім разе.

У такім разе гл. раз.

Што тут такога? — выкарыстоўваецца пры няясным пытанні ў значэнні: што асаблівага (добрага ці дрэннага) у тым, што зроблена кім‑н.

такі́ і -такі ​2, часціца.

Разм.

1. Выкарыстоўваецца пры знамянальных словах (часцей пры прыслоўі), падкрэсліваючы іх значэнне. Кошык быў амаль поўны, а грыбы яшчэ трапляліся. Іх такі многа пад мохам. Навуменка. [Тацяна:] — А от абцасы ладна такі пазбіваліся, трэба будзе неяк падрамантаваць. Васілёнак.

2. Пры дзеяслове выступае ў значэнні: тым не менш, усё ж, усё-такі. І такі прыкмеціў: Не дзяўчына — ружа. Гілевіч. Даказалі-такі цуду: Конь, мужык на свеце — сіла! Купала.

3. Уваходзіць у склад некаторых слоў: даволі-такі, зноў-такі, так-такі і пад. Сонца яшчэ не ўзышло, і было даволі-такі халаднавата, аж рукі стылі. Чарнышэвіч. Валодзька .. таўчэ каленам у надзьмуты жывот [каня] і лаецца, зноў-такі смеючыся. Брыль.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)