Канды́ба ’кульгавы’, ’павольны ў хадзе’ (Нас., Гарэц., Бяльк., ТСБМ), кандыбы ’хадулі’ (ТСБМ; слуц., Нар. словатв.), кандыбаць ’ісці кульгаючы, павольна, з цяжкасцю перастаўляючы ногі’ (ТСБМ, Бяльк., Гарэц., Жд. 3), кандыбыць (Бяльк.), драг. шкандэ́батэ (Лучыц-Федарэц., вусн. паведамл.). Укр. кандиба ’кляча’, шкандибати ’кульгаць’, ’ісці прыкульгваючы’, рус. іркуц. кандыба ’кульгавы’, варонеж., бран., кур., свярдл. кандыбать ’прыкульгваць, кульгаць’, варонеж., ’паволі рабіць што-небудзь’, рус. паўд. шкандыба, шкандыбать ’кульгаць’. Трубачоў разглядае гэтыя словы як вытворныя ад дыбать з прыстаўкай ка‑, ускладнення зычным ш‑ і інфіксам ‑н‑ (Фасмер, 4, 448). Да дыбаць; параўн. літ. dỹbinti ’ісці, крочыць доўгімі нагамі’. Прыстаўка ка‑ і інфікс ‑н‑ у словах кандзёр і кандрычка (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

be=

неаддз. дзеяслоўная прыстаўка:

1) ператварае дзеясловы vi у vt; wéinen пла́каць bewéinen апла́кваць

2) указвае на ўсебаковы ахоп прадмета дзеяннем; bedécken засціла́ць і г.д.

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

heréin=

аддз. дзеясл. прыстаўка, указвае на:

1) рух унутр у напрамку да таго, хто гаворыць: heréinkommen* захо́дзіць

2) падзенне, абвал чаго-н.: heréinbrechen* абвалі́цца, абру́шыцца

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

vorán=

аддз. дзеясл. прыстаўка, указвае: 1) на тое, што дзеянне адбываецца наперадзе якога-н. аб’екта: vorángehen* ісці́ на чале́

2) на рух уперад: voránkommen* ру́хацца напе́рад

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

auf=

аддз. дзеясл. прыстаўка, указвае на:

1) рух уверх: áuftauchen усплыва́ць

2) адчыненне або раз’яднанне чаго-н.: áufmachen адчыня́ць

3) на нагрувашчванне чаго-н.: áufhäufen нагрува́шчваць

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

heráus=

аддз. дзеясл. прыстаўка, указвае на

1) рух знутры ў напрамку да таго, хто гаворыць: heráusgehen* выхо́дзіць

2) здабыванне чаго-н. наверх, вонкі: heráusziehen* выця́гваць, вырыва́ць

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

Сумне́нне ’няўпэўненасць; няпэўнасць, недавер’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ст.-бел. сумненье (XV ст., КГС). Укр. сумні́ння, рус. сомне́ние (з *сумнѣние, куды была ўведзена прыстаўка со‑ з ц.-слав. — Фасмер, 3, 716), стараж.-рус. сумьнѣние, польск. sumienie, ст.-польск. sǫmnienie, пазней sumnienie, балг. съмне́ние ’сумненне, падазрэнне’, ст.-слав. сѫмьнѣние ’тс’. З першаснага *sąmnienie, аддзеяслоўнага дэрывата ад прасл. *sǫmьněti ’мець сумненне, працівіцца, супраціўляцца’, параўн. укр. сумни́тися, ст.-рус. сумьнѣтися, ст.-польск. sǫmnieć się ’сумнявацца’, серб.-харв. súmnjati ’сумнявацца, падазраваць’, якое ад прасл. *sǫmьną, дэрывата ад прасл. *sъ‑mьněti ’думаць; сумнявацца, падазраваць’; гл. сум (Бязлай, 3, 31; Борысь, 586; Фасмер, там жа; ЕСУМ, 5, 474–475). Басай–Сяткоўскі (Słownik, 350) бачаць тут кальку лац. con‑scientia — s‑umnienie. Параўн. сумна 1, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

пад... (а таксама пад’..., пада...), прыстаўка.

I. Утварае дзеясловы са знач.:

1) дзеяння знізу ўверх, уніз чаго-н., напр.: падлажыць, падкінуць, падважыць;

2) набліжэння каго-, чаго-н., напр.: падысці, пад’ехаць;

3) дабаўлення, напр.: падліць, падсыпаць;

4) паўтарэння якога-н. дзеяння ўслед за іншым, суправаджэння аднаго дзеяння другім, напр.: падтакваць, падбрэхваць;

5) праяўлення дзеяння ў слабым ці непрыметным, скрытым выглядзе, напр.: падгледзець, падпільнаваць.

II. Утварае назоўнікі і прыметнікі:

1) прыметнікі са знач. ніжняй часткі чаго-н., знаходжання ніжэй за што-н., напр.: падводны, падстраўнікавы;

2) назоўнікі са знач. часткі больш буйнога адзінства, напр.: пададдзел, падатрад, падклас;

3) прыметнікі са знач. чаго-н., што знаходзіцца ў чыім-н. распараджэнні, напр.: падначалены, падсудны;

4) назоўнікі і прыметнікі са знач. чаго-н., што знаходзіцца паблізу ад чаго-н., напр.: падтропікі, падлессе;

5) назоўнікі са знач. звання, ніжэйшага за іншае, пасады памочніка, напр.: падпалкоўнік, падшкіпер.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

за..., прыстаўка.

I. Утварае дзеясловы са знач.:

1) пачатак дзеяння, напр.: заапладзіраваць, захварэць, закрычаць, заспяваць, забегаць, замахаць;

2) закончанасць, вынік дзеяння або стану, напр.: забяліць, завязаць, запакаваць, засохнуць, зацвярдзець;

3) выхад дзеяння за межы звычайнага або дапушчальнага, напр.: забавіцца, загаварыцца, захваліць;

4) распаўсюджанне дзеяння за якія-н. межы, напр.: заехаць (за дом), зайсці (за сцяну), заслаць (на край свету);

5) адхіленне ўбок ад асноўнага напрамку руху з кароткачасовым спыненнем, напр.: забегчы, заехаць, заглянуць (да знаёмых).

II. Утварае назоўнікі, прыметнікі, прыслоўі са знач.: які знаходзіцца на тым баку чаго-н., ззаду або за межамі чаго-н., напр.: заакіянскі, завуголле, загарадны, задворкі, залетась, заўчора.

III. Утварае якасныя прыметнікі і прыслоўі і абазначае перавышэнне якасці, напр.: завельмі, завузкі, завялікі, замнога, занадта.

IV. Утварае прыслоўі са знач.: у межах таго перыяду, які называецца словам без прыстаўкі; да наступлення новага перыяду, напр.: замалада, засветла, зацемна, зацепла.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

her=

аддз. дзеясл. прыстаўка; часта злучаецца з іншымі прыстаўкамі, указвае на:

1) набліжэнне да таго, хто гаворыць: hérblicken глядзе́ць (у бок таго, хто гаворыць;

2) паходжанне: hérkommen* пахо́дзіць

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)