ГАДЗІ́ННІК АСТРАНАМІ́ЧНЫ,

гадзіннік для вызначэння, адліку і захавання дакладнага часу, які неабходны пры астр. даследаваннях, у практычнай астраноміі, астраметрыі. У старажытнасці для астр. даследаванняў карысталіся пясочнымі, вадзянымі і сонечнымі гадзіннікамі. Іх хібнасць складала секунды і болей. Да сучасных гадзіннікаў астранамічных адносяць спец. маятнікавыя (з сутачным ходам гадзіннікаў да 5·10​-4 с), кварцавыя гадзіннікі (з сутачным ходам 5·10​-7 с), квантавыя гадзіннікі (атамныя гадзіннікі з сутачным ходам не больш за 10​-8 с).

Маятнікавыя гадзіннікі канструкцый англ. інж. У.Г.Шорта і сав. канструктара Ф.М.Федчанкі складаюцца з 2 маятнікаў — свабоднага і другаснага. Іх дакладнасць заснавана на ўласцівасці маятніка захоўваць пастаянным перыяд сваіх ваганняў, які залежыць ад даўжыні маятніка. Для выключэння ўплыву змены знешніх умоў (т-ры, атм. ціску) на перыяд ваганняў стрыжань робяць з матэрыялу з малым каэф. лінейнага расшырэння, а сам свабодны маятнік змяшчаюць у герметычным аб’ёме ў ізатэрмічным пакоі. Маятнік злучаны з другасным гадзіннікавым механізмам эл. ланцугом. Маятнікавыя гадзіннікі патрабуюць папраўкі пры дапамозе астр. назіранняў або радыёсігналаў дакладнага часу, што выконваюцца службай часу. Кварцавыя гадзіннікі заснаваны на п’езаэлектрычным эфекце; малекулярныя і атамныя — на выкарыстанні ўласнай частаты ваганняў малекул і атамаў некаторых рэчываў (аміяку, цэзію, вадароду), што дало магчымасць стварыць новую, незалежную ад астр. назіранняў сістэму лічэння часу.

Літ.:

Бакулин П.И., Блинов Н.С. Служба точного времени. 2 изд. М., 1977.

Н.А.Ушакова.

т. 4, с. 421

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

swear

[swer]

1.

v., swore or (Archaic) sware, sworn, swearing

2.

v.i.

1) бажы́цца

2) прысяга́ць

to swear an oath — дава́ць прыся́гу, прысяга́ць

3.

v.t.

1) браць прыся́гу, вымага́ць абяца́ньне

Members of the club were sworn to secrecy — Сябры́ клю́бу прысяга́лі захо́ўваць таямні́цу

to swear a witness — прыве́сьці сьве́дку да прыся́гі

2) дава́ць абяца́ньне, ахвярава́цца

3) блюзьне́рыць; клясьці́ся, пракліна́ць

•

- swear by

- swear off

- swear in

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

pilnować

piln|ować

незак.

1. kogo/czego клапаціцца аб кім/чым; берагчы каго/што; сачыць за кім/чым; пільнаваць; сцерагчы каго/што;

2. czego захоўваць; трымаць што; прытрымлівацца чаго;

~uj swego nosa! разм. не лезь не ў свае справы!

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

Сцерагчы́ ’берагчы, пільнаваць, вартаваць’, ’уважліва сачыць’, ’падпільноўваць’, ’засцерагаць’ (ТСБМ, Ласт., Федар. 4, Сержп. Прымхі), сьцярэ́жч, сьцярэ́ч ’тс’ (Бяльк., Мат. Маг.), сцерэгці́ ’тс’ (ТС), сцяро́гць (стярогть) ’тс’ (Шн. 2); сюды ж сцеражо́ны ’асцярожны’ (Нас., Варл.), сцеражны́ ’тс’ (мядз., Сл. ПЗБ), ст.-бел. стеречи ’сцерагчы’ (Карскі 2-3, 277; Альтбаўэр). Укр. стеречи́, рус. стере́чь, стараж.-рус. стеречи, польск. strzeć ’сачыць, захоўваць’, в.-луж. wostregajuczy (wostrjegajucy) ’вартуючы’, ст.-чэш. střieci, чэш. stříci, славен. strẹ́čі ’сцерагчы, вартаваць’, ст.-слав. стрѣгѫ, стрѣшти ’сцерагчы, сачыць, назіраць’. Прасл. *stergti, *stergǫ тлумачылі як кантамінацыю дзвюх асноў, якія прадстаўлены ў грэч. στέργω ’люблю’ і ст.-літ. sérgmi ’сцерагу’, літ. sérgiu, sérgiti ’тс’, sárgas ’стораж’, лат. sar̂gât ’вартаваць’; гл. Мюленбах-Эндзелін, 3, 716; Младэнаў, 611; Фасмер, 3, 757. Іншыя (Траўтман, 257; Міклашыч, 293; Махэк₂, 587; Сольмсен, AfslPh, 24, 577) набліжаюць славянскае слова толькі да балцкіх слоў, што праблематычна ў фанетычных адносінах; гл. Бязлай, 3, 325–326. Борысь (583) узводзіць да і.-е. *sterg‑ ’клапаціцца аб кім-небудзь, даглядаць, сачыць’; Бязлай (там жа) — да і.-е. *ster‑g ’быць цвёрдым, непахісным’ > ’непахісна сачыць, узвышацца’ > ’чакаць, назіраць, засцерагаць’; агляд іншых версій гл. Фасмер, 3, 757; Шустар-Шэўц, 1363–1364; ЕСУМ, 5, 410–411. Адносна захавання г перад суфіксамі інфінітыва гл. Карскі, 1, 373.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

сухі́

1. trócken, vertrócknet; dürr (тс. худы);

сухо́е дрэ́ва dürrer Baum;

сухі́ клі́мат tróckenes [régenarmes] Klíma;

захо́ўваць у сухі́м ме́сцы trócken áufbewahren; (сухарлявы) háger, máger; séhnig (жылісты);

3. перан. trócken, kalt; hart, únfreundlich, hérzlos;

сухі́ прыём ein kálter Empfáng;

сухо́е віно́ tróckener [hérber] Wein;

сухі́ зако́н Antialkohólgesetzgesetz n -(e)s, Prohibitión f -;

◊

вы́йсці сух і́м з вады́ ≅ mit héiler Haut davónkommen* аддз.;

суха́я лы́жка го́рла дзярэ́ ≅ Schmíeren und Sálben hilft allenthálben

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

store​2 [stɔ:] v.

1. запаса́ць, хава́ць;

storе (up) food for the winter запаса́цца ядо́ю на зіму́

2. хава́ць, захо́ўваць;

store (away) plants from frost зберага́ць раслі́ны ад маро́зу

3. забяспе́чваць; напаўня́ць;

a mind well sto red with facts галава́, по́ўная фа́ктаў;

His mind is well stored with knowledge. Ён шмат ведае;

Don’t store your head with trivial things. Не забівай галаву дробязямі.

4. змяшча́ць, умяшча́ць;

How much food can this little cupboard store? Як многа прадуктаў улезе ў гэты буфецік?

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

Nerv

m -s i -en [-fən i -vən], -en [-fən i -vən] нерв

die ~en behálten* — не тра́ціць самавало́дання, не бянтэ́жыцца, захо́ўваць спако́й

~en háben — нервава́цца

j-m auf die ~en fállen* [géhen*] — дзе́йнічаць каму́-н. на не́рвы

das geht mir auf die ~en — гэ́та мяне́ раздражнце

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

Vórhand

f -

1) спарт. ігро́к [гуле́ц], які́ ма́е пра́ва пе́ршага хо́ду

die ~ háben — мець пра́ва пе́ршага хо́ду [пе́ршага ўда́ру]

in der ~ sein [sítzen*] — мець пра́ва пе́ршага хо́ду, хадзі́ць пе́ршым

in der ~ bléiben* — застава́цца [быць] у вы́йгрышы; ве́сці гульнр

2) перава́га

in der ~ bléiben* — захо́ўваць перава́гу

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

warm​2 [wɔ:m] adj.

1. цёплы;

warm to the touch цёплы наво́бмацак;

get/grow warm цяпле́ць, станаві́цца цяпле́й; грэ́цца, саграва́цца

2. сардэ́чны, гара́чы;

give a warm welcome сардэ́чна прывіта́ць;

warm thanks сардэ́чная падзя́ка

3. гара́чы, па́лкі;

warm support гара́чая падтры́мка

♦

make it/things warm for smb. infml выжыва́ць каго́-н.; дапяка́ць каму́-н.;

keep a seat/a place warm for smb. infml захо́ўваць ме́сца/пост для каго́-н.;

(as) warm as toast infml : We are as warm as toast. ≅ Нам цёпла як на печы.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

сцерагчы́, ‑рагу, ‑ражэш, ‑ражэ; ‑ражом, ‑ражаце, ‑рагуць; незак., каго-што.

1. Сачыць за захаванасцю чаго‑н.; вартаваць што‑н. Я, як кажуць, пры выкананні службовых абавязкаў: коней сцерагу, мала што можа быць. Скрыпка. [Маша:] — Аб усім ты [Павел] паклапаціўся... І выйшла, што я толькі кватэру сцерагу. Гроднеў. // перан. Не даваць парушаць, трывожыць што‑н.; ахоўваць. Шмат год, як дубы ўжо Твой [дружа] сон сцерагуць, А я ўсё змірыцца Ніяк не магу. Гілевіч.

2. і з дадан. сказам. Уважліва сачыць, пазіраць за кім‑, чым‑н. [Ліба:] — Я сцерагла, каб у хаце ніхто не стукнуў. Заперла браму. Гартны.

3. Чакаць каго‑н., падпільноўваць. Хто ведае на вайне, дзе каго смерць сцеражэ. Шамякін. / у паэт. ужыв. Белы вус, як снег калядны, Смех хавае неразгадны, Вы ахвяру сцеражэ. Колас.

4. Клапатліва засцерагаць ад чаго‑н. [Змітрок] верна служыў ляснічаму. Ён сцярог яго ад бяды і немачы, паважаў і любіў, як сына... А ляснічы лічыў яго забойцам. Чарнышэвіч. Клёны шумелі панура, Вецер блукаў у галлі. Дрэўца малое ад буры Дбала яны сцераглі. Смагаровіч.

5. Клапатліва аберагаць, захоўваць. Краіна родная мая,.. Высокі твой дзяржаўны лад У сэрцы дбайна сцерагу я. Бялевіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)