1. (алфавіт) Alphabét n -(e)s, -e, Abc [̗ɑ:be:´tse:] n -, -;
2. (буквар) Fíbel f -, -n;
3.перан (аснова чаго-н) Grúndlagen plf; ABC [̗ɑ:be:´tse:] n -; Einmaléins n -, -;
а́збука Мо́рзе Mórsealphabet n -(e)s;
но́тная а́збука Nótenschrift f -, -en
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Бра́каць ’бразгаць, падаць, валіць’ (Юрч., Гарэц.). Рус.бря́кать, укр.бря́кати, польск.brzęk! brząkać, ц.-слав.брѧцати і г. д. Слав.bręk‑ — аснова гукапераймальнага характару (*bren‑k‑). Параўн. літ.brínkt ’бах!’. Бернекер, 84; Слаўскі, 1, 46; Праабражэнскі, 1, 44–45; Фасмер, 1, 225.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Брусяне́ць ’успухаць’ (Юрч.). Рус.брюзг‑, бел.брузг‑ ’апухаць, набракаць’ (гл. бел.бру́знуць). На бел. глебе брузг‑ пераходзіць (фанетычная з’ява) у брузк‑ і далей у бруск‑. Адсюль нейкім чынам (напр., з *бруснуць < *брускнуць) стварылася новая асновабрус‑ ’бракнуць’, якая і дала дзеяслоў брусяне́ць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бабур ’малады акунь’ (Маш.), бабура, бабурка ’галавастая рыбка’ (Інстр. лекс.). Параўн. рус.бабу́ра ’Cottus gabio, падкаменшчык’, бабу́рка ’асобны від дробнай рыбы’. Параўн. іншыя назвы: бел.ба́ба (рыба) ’падкаменшчык’, ба́бка ёрш’ (падобныя назвы і ў іншых славянскіх мовах). Утварэнне (суф. ‑ура) ад асновы баб- (для абазначэння круглых прадметаў) або ад ба́ба1 (гл.). Гэта аснова часта выступае ў назвах галавастых рыб. Безлай (Posk. zv., 8) лічыць, што bab‑ — вельмі старая аснова, якая выпадкова супала з baba ’жанчына’. Адносна назваў рыб, для якіх галавастасць не характэрна, А. А. Крывіцкі (вусн. паведамл.) лічыць, што першапачаткова тэрмін мог быць перанесены на іншых рыб па колеру і г. д.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Буб-. Аснова праславянскага паходжання (*bǫb‑). Попавіч (ЈФ, 19, 159–171) лічыць, што для абазначэння розных круглых прадметаў у прасл. мове існавалі тры паралельныя асновы: *bǫb‑|*bob‑|*bab‑ (гл. яшчэ баб-). Прасл. аснова*bǫb‑ для абазначэння круглых прадметаў выстаўляецца і іншымі. Бернекер, 78–79 (пад bǫbъlъ і bǫbьnъ), думае, што яна ўзыходзіць да і.-е.*b(h)axmb(h)‑ гукапераймальнага паходжання. Гл. яшчэ Траўтман, 26, 39; Махэк₂, 74 (пад bublina); Балецкі, SSlav., 5, 185–186. Але, як сведчаць балг. формы тыпу буба, у некаторых выпадках трэба лічыцца з зыходным і.-е.*b(h)oub(h)‑ без назалізацыі (гл. БЕР, 1, 85). Выпадкі з прасл.*bǫb‑ і з прасл.*bub‑ нялёгка адмежаваць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
stem
[stem]1.
n.
1) сьцябло́n.
2) чарано́к -ка́m. (ліста́, я́блыка)
3) род -у m.; пле́мя n.
4) Gram.асно́ваf. (сло́ва)
5) нос вадапла́ва
6) но́жка f. (ча́ркі)
2.
v.i. (-mm-)
пачына́цца, пахо́дзіць
•
- stem from
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Брыць ’брыць’ (БРС, Юрч.). Рус.брить, укр.бри́ти, чэш.břiti, серб.-харв.брѝјати, балг.дыял.брѝя, славен.bríti. Аснова*bhrēi̯‑. Параўн. ст.-інд.bhrīṇā́ti ’раніць’, ст.-іран.pairibrīnaiti ’разрэзвае’ і г. д. Бернекер, 94; Праабражэнскі, 1, 45–46; Фасмер, 1, 213; БЕР, 1, 79.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ку́зарэб ’чарапок, скручаны з бяросты’ (З нар. сл.). Відаць, складанае слова, першая аснова якога ўзыходзіць да кузаў2 (гл.). Адносна другой асновы можна выказаць здагадку аб яе паходжанні ад грэбці (гл.). Тады ў рэканструяваны выглядзе разглядаемая форма мела б наступны від: *куза(ва)‑грэб.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ВАЗЕЛІ́Н
[франц. vaseline ад ням. Was(ser) вада + грэч. elaion аліўкавы алей],
аднародная сумесь цяжкага нафтавага масла і цвёрдых вуглевадародаў (парафін, цэрэзін, петралатум). Мазепадобная белая маса, шчыльн. 870—885 кг/м³, tпл 35—60 °C. Атрымліваюць расплаўленнем вуглевадародаў у масле з далейшай ачысткай сернай к-той і адбельвальнай глінай. Выкарыстоўваюць у медыцыне (аснова мазяў), электратэхніцы, у тэхніцы для кансервацыі металавырабаў, як змякчальнік гумы.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АПЕЙРО́Н
(ад грэч. apeiron бязмежнае),
тэрмін стараж.-грэч. філасофіі. Уведзены Анаксімандрам для абазначэння неакрэсленай, бязмежнай матэрыі, што знаходзіцца ў вечным руху. Усе рэчы і сусвет узніклі шляхам вылучэння з апейрону процілегласцяў (мокрае і сухое) і іх барацьбы. Важнае дасягненне ў параўнанні з уяўленнямі аб тоеснасці матэрыі з канкрэтным рэчывам (вадой, паветрам). У піфагарэізме апейрон — бясформенны, неабмежаваны пачатак, разам з процілегласцю — «канцом» — аснова існага.