пря́мо нареч.

1. пра́ма; (ровно) ро́ўна; (в прямом направлении) про́ста;

иди́те пря́мо на ту берёзу ідзі́це про́ста на ту́ю бяро́зу;

держа́ться пря́мо трыма́цца пра́ма (ро́ўна);

2. (непосредственно) про́ста, непасрэ́дна; (сразу) адра́зу;

начнём пря́мо с де́ла пачнём про́ста (адра́зу) са спра́вы;

3. (откровенно) про́ста, адкры́та, шчы́ра;

бу́дем говори́ть пря́мо бу́дзем гавары́ць про́ста (адкры́та, шчы́ра);

смотре́ть пря́мо в глаза́ кому́-л. глядзе́ць про́ста (адкры́та) у во́чы каму́-не́будзь;

4. (в знач. усилительного слова: истинно, подлинно, действительно) про́ста, про́ста-такі́;

он пря́мо геро́й ён про́ста геро́й;

пря́мо необходи́мо э́то сде́лать про́ста (про́ста-такі́) трэ́ба гэ́та зрабі́ць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

посвяти́ть сов.

1. (кого, что во что) падзялі́цца (з кім, з чым, чым-небудзь); адкры́ць (каму, чаму, што); азнаёміць (каго, што, з чым); паінфармава́ць (каго, што, аб чым); расказа́ць (каму, чаму, пра што); уве́сці (каго, што, у што);

посвяти́ть в свои́ пла́ны падзялі́цца сваі́мі пла́намі, адкры́ць свае́ пла́ны, азнаёміць са сваі́мі пла́намі, паінфармава́ць аб сваі́х пла́нах, расказа́ць аб сваі́х пла́нах;

посвяти́ть в свои́ интере́сы расказа́ць пра свае́ інтарэ́сы, уве́сці ў свае́ інтарэ́сы;

2. (кого, что, кому, чему) прысвяці́ць;

посвяти́ть себя́ му́зыке прысвяці́ць сябе́ му́зыцы;

3. (возвести в звание) пасвяці́ць;

посвяти́ть в ры́цари пасвяці́ць у ры́цары;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

отвести́ сов.

1. (куда-л.) заве́сці, мног. пазаво́дзіць;

отвести́ ло́шадь в коню́шню заве́сці каня́ ў ста́йню;

2. (на некоторое расстояние) адве́сці, мног. паадво́дзіць;

отвести́ ста́до от доро́ги адве́сці ста́так ад даро́гі;

3. (направить в сторону) адве́сці; (отклонить) адхілі́ць;

отвести́ уда́р адве́сці (адхілі́ць) уда́р;

отвести́ глаза́ адве́сці во́чы;

отвести́ ру́ку адве́сці руку́;

4. перен. (отклонить, отвергнуть) адхілі́ць, мног. паадхіля́ць, адве́сці, мног. паадво́дзіць;

отвести́ кандидату́ру адхілі́ць (адве́сці) кандыдату́ру;

5. (назначить) адве́сці, мног. паадво́дзіць;

отвести́ кварти́ры войска́м адве́сці кватэ́ры во́йскам;

6. (отсадить) сад. адве́сці;

◊

отвести́ ду́шу адве́сці душу́;

отвести́ глаза́ (кому-л.) адве́сці во́чы (каму-небудзь).

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

систе́ма в разн. знач. сістэ́ма, -мы ж.;

привести́ что́-л. в систе́му прыве́сці што-не́будзь у сістэ́му;

систе́ма опла́ты сістэ́ма апла́ты;

избира́тельная систе́ма вы́барчая сістэ́ма;

де́нежная систе́ма грашо́вая сістэ́ма;

травопо́льная систе́ма земледе́лия травапо́льная сістэ́ма земляро́бства;

речна́я систе́ма рачна́я сістэ́ма;

не́рвная систе́ма нерво́вая сістэ́ма;

со́лнечная систе́ма со́нечная сістэ́ма;

филосо́фская систе́ма філасо́фская сістэ́ма;

систе́ма взгля́дов сістэ́ма по́глядаў;

систе́ма сма́зки сістэ́ма зма́зкі;

маши́на но́вой систе́мы машы́на но́вай сістэ́мы;

рабо́тать в систе́ме наро́дного образова́ния працава́ць у сістэ́ме наро́днай адука́цыі;

диспе́рсная систе́ма дыспе́рсная сістэ́ма;

периоди́ческая систе́ма элеме́нтов хим. перыяды́чная сістэ́ма элеме́нтаў;

втора́я сигна́льная систе́ма друга́я сігна́льная сістэ́ма;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

сою́з​I м.

1. (объединение нескольких государств в одно целое) саю́з, -за м.;

Сове́тский Сою́з ист. Саве́цкі Саю́з;

дипломати́ческий сою́з дыпламаты́чны саю́з;

2. (организация) саю́з, -за м., злу́чнасць, -ці ж.;

христиа́нский сою́з респу́блики хрысція́нскі саю́з (хрысція́нская злу́чнасць) рэспу́блікі;

Всесою́зный Ле́нинский Коммунисти́ческий Сою́з Молодёжи ист. Усесаю́зны Ле́нінскі Камуністы́чны Саю́з Мо́ладзі;

профессиона́льный сою́з прафесіяна́льны (прафесі́йны) саю́з;

3. (единение) саю́з, -за м.;

сою́з рабо́чего кла́сса и трудя́щихся масс крестья́нства ист. саю́з рабо́чага кла́са і працо́ўных мас сяля́нства;

4. (дружественное соглашение) саю́з, -за м.;

в сою́зе с ке́м-л. у саю́зе з кім-не́будзь.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

употребле́ние ср.

1. (действие) скарыста́нне, -ння ср., выкарыста́нне, -ння ср.; неоконч. карыста́нне, -ння ср., скарысто́ўванне, -ння ср., выкарысто́ўванне, -ння ср.; ужыва́нне, -ння ср.; тра́чанне, -ння ср.;

спо́соб употребле́ния спо́саб ужыва́ння (карыста́ння);

лека́рство для вну́треннего употребления ляка́рства для ўну́транага ўжыва́ння;

непра́вильное употребле́ние няпра́вільнае выкарыста́нне (ужыва́нне);

2. (состояние) ужы́так, -тку м., ужыва́нне, -ння ср.;

в большо́м употребле́нии у шыро́кім ужы́тку (шыро́ка ўжыва́ецца);

вводи́ть (входи́ть) в употребле́ние уво́дзіць (увахо́дзіць) ва ўжы́так;

выходи́ть из употребле́ния выхо́дзіць з ужы́тку (з ужыва́ння);

сде́лать хоро́шее употребле́ние из чего́-л. до́бра вы́карыстаць што-не́будзь;

вы́шедший из употребле́ния неўжыва́льны, які́ пераста́ў ужыва́цца (выкарысто́ўвацца);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

уще́рб м.

1. шко́да, -ды ж.; (урон) уро́н, -ну м.; (потеря) стра́та, -ты ж.;

без уще́рба для де́ла без шко́ды (без уро́ну) для спра́вы;

понести́ уще́рб стра́ціць (пане́сці стра́ту);

причини́ть уще́рб нашко́дзіць (прычыні́ць стра́ту);

возмести́ть уще́рб пакры́ць (вярну́ць) стра́ту;

в уще́рб кому́-л. на шко́ду каму́-не́будзь;

2. перен. (упадок) заняпа́д, -ду м.; (спад) спад, род. спа́ду м.; (кончина) скон, род. ско́ну м.;

быть на уще́рбе быць на ско́не (у заняпа́дзе, на спа́дзе);

3. астр. ушчэ́рб, -бу м.;

луна́ уже́ на уще́рбе ме́сяц ужо́ на ўшчэ́рбе, ужо́ схо́днія дні;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

Ве́чар ’час сутак ад канца дня да наступлення ночы’ (КТС, БРС, Сцяшк. МГ, Касп., Бяльк., Бяс.); ’увечары, вечарам’ (Сцяшк. МГ, Янк. I); ’забавы моладзі з танцамі’ (Інстр. лекс.); ’грамадскі вячэрні сход, прысвечаны якой-небудзь даце, падзеі’ (КТС, БРС), укр. ве́чір ’вечар’, рус. ве́чер ’тс’, урал. ’перадвясельная вечарынка’, вяц. ’вечарам’, смал. ’старасць’, ст.-рус. вечеръ ’вечар’; ’увечары’; ’забава’, вечерний ’заходні’ (з XIII ст.), польск. wieczór ’вечар’; ’вячоркі’; ’вечарам’, н.-луж. (w)jacor, в.-луж. wječor ’вечар’; ’захад’, чэш. večer ’вечар, вечарам’, славац. večer ’тс’, славен. večér ’вечар’; ’захад’, серб.-харв. ве̏че, ве̏чер ’ранні вечар’; ’вячоркі’; ’увечары’; ’захад’, макед., балг. вече́р ’вечар’; ’увечары’, ст.-слав. вечеръ ’вечар’. Прасл. večerъ суадносіцца з літ. vãkaras ’вечар’ (< *vekeros < *ve‑ke(spe)ros), арм. gišer (гл. Махэк₂, 680; Рудніцкі, 1, 376), лат. vakars, а таксама, відаць, з грэч. ἑσπέρα, ἕσπερος, лац. vespera, ірл. fescor ’тс’ (< *ve‑(ke)speros), ст.-інд. vaskara. Некаторыя даследчыкі звязваюць večer з ням. West ’захад’, ст.-в.-ням. wästan, англа-сакс. west, ст.-нарв. vestr (Эндзелін, KZ, 52, 119; Траўтман, 348; Мюленбах-Эндзелін, 4, 448). Гл. таксама Міклашыч, 376; Вальдэ, 827; Бругман, IF, 13, 1902, 157; Покарны, 1174; Брукнер, 614; БЕР, 1, 140; Фасмер, 1, 309; Праабражэнскі, 1, 81; Шанскі, 1, В, 81. Малаімаверна збліжэнне *večer з *věko ’века’ (КЭСРЯ, 79).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ка́паць ’падаць кроплямі’, ’крапаць’, ’ліць кроплямі’ (ТСБМ; гродз., віл., Сл. паўн.-пах.). Укр. ка́пати, рус. ка́пать, ц.-рус. капати, польск. kapać, н.-луж. kapaś, в.-луж. kapać, чэш. kapati, kapat, kvapati, славац. kvápať, kapať, славен. kápati, серб.-харв. ка̏пати, макед. капе, балг. капя, ка́пʼъ, капа, ст.-слав. капати ’капаць’. Прасл. kapati. Сцвярджэнне таго, што kapati/kap‑kap! (Фасмер, 184) не з’яўляецца рашэннем праблемы. Трубачоў (Эт. сл., 9, 145) прапануе звярнуць увагу на аманімію kapati ’падаць кроплямі’ і ц.-слав. капати ’капаць, рыць’ і атаясаміць гэтыя дзеясловы, — параўн. першаснае значэнне ў прасл. kapati ’біць’, ’удараць’ (з дуратыўным значэннем), якое з kopali ’капаць, рыць’. БЕР (2, 612) рэканструюе для апошняга дзеяслова прасл. форму ў выглядзе kapāti.

Капа́ць, кыпа́ць ’ускопваць, рыхліць зямлю’, ’выкопваць, даставаць што-небудзь’ (ТСБМ, Янк. 1., Бяльк., Сцяшк., Яруш., Янк. Мат.), ’разграбаць (аб курах)’ (Інстр. III). Укр. копати, рус. копать, польск., kopać, н.-луж. kopaś, в.-луж. kopać, чэш. kopati, славац. kopať, славен. kopáti, серб.-харв. ко̀пати, макед. копам, купа́ям, балг. копая, ст.-слав. копати ’тс’. Прасл. kopati (Трубачоў, Эт. сл., 11, 18–20). Роднаснае да літ. kapóti ’рубаць’, лат. kapât ’тс’, ст.-прус. en‑kopts ’закапаны’, далей — з арм. kopʼem ’высякаць, вырэзваць’; н.-перс. kāvad, kāfad ’капаць’, ’расколваць’, ст.-грэч. κόπτω ’сячы’ і σκάπτω ’капаць’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Лапата́ць 1, лопота́ць ’удараць па паверхні чаго небудзь, ствараючы аднастайныя прыглушаныя гукі’ (ТСБМ), ’біць па лісці, кары, па акне (аб дажджы)’ (КЭС, лаг.), ’нязвязна хутка гаварыць, расказваць’ (ТСБМ; міёр., Нар. лекс., КЭС, лаг.), ’гаварыць, размаўляць’ (Сл. паўн.-зах.), ’гаварыць на замежнай мове’ (ТСБМ), ’балбатаць, малоць глупства, барабаніць языком, гаварыць многа аб нязначным, пустым і без сэнсу’, ’крычаць’ (ТСБМ, Гарэц., Касп., Шат., Нас.; докш., Янк. Мат., ТС, Сл. паўн.-зах.), ’узводзіць паклёп’ (Нас.), пух. ’грукатаць’, шальч. лапатацца ’абгаворваць’ (Сл. паўн.-зах.). Укр. лопота́ти, рус. лопота́ть, польск. łopotać, славен. lopotáti, серб.-харв. лопо̀тати, ст.-слав. лопотивъ ’гугнявы’, ’балбатлівы’. Прасл. lopotati ’выдаваць гук пры ўдары, балбатлівую гаворку’, ’шумець’. З’яўляецца інтэнсівам з суф. ‑otati ад lopati > лопаць (гл.), утворанага ад гукапераймання lop! (Бернекер, 1, 732; Фасмер, 2, 519; Слаўскі, 5, 202–204). З іншым вакалізмам — ле́пет (Аткупшчыкоў, Из истории, 95). Сюды ж: лапатанне ’балбатанне, паклёп’ (Нас.), стаўб. лапатаньё ’тс’ (Нар. словатв.), лапата́ннік ’балбатун’, лапатня́ ’балбатня’ (трак., Сл. паўн.-зах., Юрч. Вытв.), лапатлівы ’балбатлівы’ (Сл. паўн.-зах., Мат. Гом.), лапату́н ’балбатун, які шмат і без сэнсу хутка гаворыць’ (КЭС, лаг., Касп., Шат., Жд. 2, Нар. лекс., З нар. сл.), перан. лапатушка ’трактар’ (Мат. Гом.).

Лапата́ць 2 ’скубсці траву, дрэнна касіць (пра няякасна адкляпаную касу)’ (слонім., Сл. паўн.-зах.). Утворана ад лопат (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)