нямы́ты, ‑ая, ‑ае.
Якога не мылі; брудны. У хату носа паказаць нельга: неахайнасць, бруд, смурод. Міскі нямытыя на стале стаяць, хлеб непрыбраны. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Перапёк ’харчовыя кірмашовыя прадукты’ (Касп.), ’час, калі стары хлеб з’елі, а новы яшчэ не спечаны’ (Касп.). Гл. перапечка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Прашчаве́рваны, прошчаве́рваны (хлеб, страва) ’пракіслы’ (жыт., Вешт.). Да *шчавер, палес. шшэ́вэр, шʼшʼа́вер ’шчаўе’ (Бейл.). Параўн. яшчэ ашчавець, шчавы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Разо́ўка ’мука грубага памолу’ (Сл. ПЗБ), ’мука з абдзіранага зерня’ (Сцяшк.), ’сорт пшанічнай мукі’ (Ян.), разо́вы ’буйна змолаты’ (Сл. ПЗБ), укр. разо́вка ’груба змолатая мука’, разо́ви́й ’хлеб з мукі грубага памолу’, польск. razować ’малоць збожжа на муку’, razowy ’адзін раз змолатая мука’, ’хлеб з разовай мукі’. Ад раз ’адзін’, паколькі разовай называлі муку, якую малолі толькі адзін раз.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
неаха́йнасць, ‑і, ж.
Уласцівасць і стан неахайнага; неакуратнасць. У хату носа паказаць нельга: неахайнасць, бруд, смурод. Міскі нямытыя на стале стаяць, хлеб непрыбраны. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прашы́цца, ‑шыюся, ‑шыешся, ‑шыецца; зак.
Разм. Прайсці, прабрацца з цяжкасцямі праз які‑н. натоўп; праціснуцца. Ганна прашылася да прылаўка і ўзяла адваяваны хлеб. Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хлебапёк, ‑а, м.
Уст. Тое, што і пекар. Устане рана хлебапёк, Адчуе смачны пах, І пойдзе жытні свежы хлеб з румянцам на шчаках. Агняцвет.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Лямя́к ’ліпкі, няўдалы хлеб’ (іўеў., Сл. ПЗБ). Да ляме́ш 2 ’тс’. Аб суфіксе ‑як гл. Сцяцко, Афікс. наз., 146.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мака́ннік, маканнічак ’хлеб, намочаны ў вадкай страве’ (Нас.). Да макаць > мака́ны (гл.). Аб суфіксе гл. Сцяцко (Афікс. наз., 55).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дама́шні, -яя, -яе.
1. Які адносіцца да дома, сям’і, прызначаны для карыстання дома.
Д. тэлефон.
Д. халат.
2. Зроблены, прыгатаваны дома або прызначаны для выканання дома.
Д. хлеб.
Дамашняе заданне.
3. Сямейны, прыватны.
Дамашняе выхаванне.
4. Свойскі, не дзікі.
Дамашнія жывёлы.
5. у знач. наз. дама́шнія, -іх. Члены сям’і (разм.).
Нашы дамашнія.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)