напрало́м, прысл.
Не лічачыся з перашкодамі, не разбіраючы шляху (пры руху наперад). Прабівацца напралом. Ісці напралом. □ Вепр скочыў наперад і напралом памчаў праз гушчар. Самуйлёнак. // перан. Не лічачыся з абставінамі (пры дасягненні мэты). Сын, праўда, з норавам адметным, Ва ўсім імкнецца напралом. Гаўрусёў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
се́тачка, ‑і, ДМ ‑чцы; Р мн. ‑чак; ж.
Памянш. да сетка (у 2–5 знач.); невялікая, тонкая сетка. Сетачка дробных маршчын. Сетачка для валасоў. □ І сетачкі-крылцы ўжо сушаць стракозы. Колас. Сын .. сядзіць у бялюткай сетачцы на зэдліку ля плота. Ракітны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чо́ртаў, ‑ава.
1. Які мае адносіны да чорта, належыць яму. — Вось чортава стварэнне!.. Мусіць, я сапраўды баязлівец, калі нават вароны спалохаўся, — падумаў Валодзя. Ваданосаў. Пекла ўсё ўшчэнт разбіта, знікла чортава ўся світа. Дубоўка.
2. Разм. Вельмі дрэнны, непрыемны; пракляты. Няўжо .. [Барыс] не разумее, што Усевалад мог бы век не бачыць гэтага чортавага пітва, абы толькі якую хвіліну пабыць з Галінак? Скрыган.
3. Разм. У спалучэнні са словамі, якія абазначаюць вялікую колькасць, ужываецца для іх узмацнення. Да чортавай гібелі. Чортава процьма.
•••
Чортава акно гл. акно.
Чортава вока гл. вока.
Чортава душа гл. душа.
Чортаў сын гл. сын.
Чортаў тузін гл. тузін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пабо́чны, -ая, -ае.
1. Які існуе побач з галоўным, асноўным, другарадным.
П. тыпаж у п’есе.
2. Не свой, які не належыць да дадзенага грамадства, установы, сям’і і пад.
Пабочным (наз.) уваход забаронены.
3. Які не мае непасрэдных адносін да чаго-н.
Пабочныя меркаванні.
4. Народжаны без шлюбу (уст.).
П. сын.
○
Пабочнае слова або пабочны сказ — у граматыцы: інтанацыйна адасобленае слова ці сказ унутры другога сказа, якія выражаюць розныя віды адносін таго, хто гаворыць, да таго, пра што ён гаворыць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
расстро́іць, -ро́ю, -ро́іш, -ро́іць; -ро́ены; зак.
1. каго-што. Парушыць парадак, строй чаго-н.
Р. калону вучняў.
2. што. Парушыць лад, строй (пра музычныя інструменты).
Р. скрыпку.
3. што. Прывесці ў заняпад, прычыніць шкоду.
Р. гаспадарку.
4. Давесці да ненармальнага стану, хваробы.
Р. здароўе.
5. што. Перашкодзіць ажыццяўленню чаго-н., разладзіць.
Р. планы.
6. каго (што). Засмуціць, давесці да дрэннага настрою.
Сваімі паводзінамі сын моцна расстроіў бацькоў.
|| незак. расстро́йваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. расстро́йства, -а, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Мужы́к ’муж’, ’селянін’; ’грубы, нявыхаваны чалавек, мужчына’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Грыг., Яруш., Касп., Жд. 1, Касп., Бяльк., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, ТС, Ян.; Пан. дыс.), мужычы́ло, мужы́чына ’мужчына-здаравяк’ (ТС), мужы́чка ’сялянка’ (ТСБМ, Растарг., ТС), мужучонак ’сялянскі сын, невук’ (Нас.). Першапачаткова — памяншальнае ад муж (гл.): людзей ніжэйшага стану трактавалі як недарослых, параўн. польск. mużyk, чэш. mužík ’карлік’ (Фасмер, 2, 671; Булахоўскі, Вибр. пр., 3, 356).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
абвалі́ць, ‑валю, ‑валіш, ‑валіць; зак.
1. Абурыць што‑н. Абваліць склеп. Абваліць вугальны пласт. Абваліць падмыты вадою бераг.
2. Паваліць каго‑, што‑н. Абваліць дрэва. // Адолець у барацьбе. Тады меншы сын азвярэла кінуўся на брата, схапіў яго за грудзі і абваліў на падлогу. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
няро́дны, ‑ая, ‑ае.
1. Які не знаходзіцца ў кроўным сваяцтве. Няродны бацька. □ Да сваёй старэйшай няроднай сястры (Макрэніна маці даводзілася мачыхай Таклюсі) Макрэна адносілася крыху з пагардай. Асіпенка. Рос. Юрка. Забывалася ўжо нават, што ён няродны Антосеў сын. Сачанка.
2. Не свой, чужы. Няродны дом.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
эдэ́м, ‑у, м.
1. Паводле біблейскага падання — краіна, дзе жылі Адам і Ева да іх грэхападзення; рай.
2. перан. Прыгожая мясцовасць; месца, дзе можна бесклапотна і шчасліва жыць. Сын кулака Юхім Кашлаты доўгія гады марыў аб шчаслівым жыцці, аб жыцці ў раі — эдэме. Кудраўцаў.
[Стараж.-яўр.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ква́піцца, ‑плюся, ‑пішся, ‑піцца; незак., на каго-што.
Мець жаданне, імкнуцца завалодаць чым‑н. Квапіцца на чужое. □ Надта ж квапіўся на бацькава дабро сын, хацеў менш рабіць і больш права распараджацца. Сачанка. Не ідуць на прынаду ні воўк, ні ліс Заяц на канюшыну не квапіцца. Ермаловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)