груз, ‑у, м.
1. Цяжар, вага. Самалёт падскочыў, вызваліўшыся ад грузу скінутых бомбаў. Шамякін. // Цяжкі прадмет. Начапіць груз на леску. // перан.; чаго. Тое, што гняце, мучыць. І людзі выпростваюць плечы, Скідаюць нявольніцтва груз. Астрэйка.
2. Тавары, паклажа, прызначаныя для перавозкі. Сям-там на пуцях стаялі.. платформы з лесам ды з іншымі грузамі. Лынькоў. Неўзабаве ўвесь нарыхтаваны груз быў перанесены на сані. М. Ткачоў.
•••
Мёртвы груз — пра матэрыяльныя каштоўнасці, якія ляжаць без выкарыстоўвання. Золата мёртвым грузам ляжыць у зямлі. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
placek
plac|ek
м.
1. салодкі пірог;
2. ~ki мн. аладкі;
~ki kartoflane — дранікі;
3. перапечка; праснак;
padać (leżeć) ~kiem — падаць (ляжаць) плазам (ніцма)
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
праляжа́ць, ‑жу, ‑шыш, ‑жыць і прале́жаць, ‑жу, ‑жыш, ‑жыць; зак.
1. Прабыць у ляжачым становішчы некаторы час. Цэлы дзень праляжалі разведчыкі ў канаве. Васілеўская. Пастушок праляжаў на зямлі хвілін дзесяць і папоўз. Чорны. [Ціток] пралежаў на клеці тры ночы і нічога не прысачыў. Лобан. // Ляжаць хворым некаторы час. Паранены, .. [Бінке] вымушан быў легчы ў шпіталь і праляжаў там ажно пяць месяцаў. Шамякін. Назаўтра ў Рыты падскочыла тэмпература. Да самага Новага года, болей месяца, яна праляжала хворая. Навуменка. [Маці:] — Давай, сын, вядзі маладую гаспадыню ў хату. А то не маю сіл во, і адзін бог ведае, колькі пралежу пластом. Чыгрынаў.
2. Прабыць які‑н. час без ужывання, без увагі. [Аляксей] нядаўна атрымаў пісьмо з дому. Яно недзе пралежала два тыдні, але ўсё роўна было навіною з дому. Машара. А сцэнарый, скручаны ў трубачку, так і праляжыць да заўтрашняга дня, бо няма чаго над ім і думаць. Гаўрылкін. Падводную лодку з дна паднялі. Доўга праляжала, з сорак трэцяга. Б. Стральцоў.
3. перан.; што. Атрымаць пролежні ад доўгага ляжання. Праляжаць сабе бок. // Пратаптаць, сапсаваць што‑н. ляжаннем. Праляжаць канапу. □ — От хай ляжаць [грошы старых выпускаў], есці ж не просяць, месца не пралежаць. Місько.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Незале́жнасць ’самастойнасць, аўтаномнасць’ (Яруш., Некр. і Байк., БРС, ТСБМ), укр. незалежність ’самастойнасць, непадпарадкаванасць’. Запазычана з польск. niezależność ’тс’ або ўтворана на мясцовай глебе ад зале́жны, зале́жнасць ’несамастойнасць’, якое ў сваю чаргу, відаць, запазычана з польск. zależny, zależność ’тс’, ад zależeć ’быць залежным, несамастойным’ (< za‑leżeć, гл. ляжа́ць). На базе гэтай жа мадэлі прыназоўнік *za + дзеяслоў стану (спакою), аднак з іншым лексічным напаўненнем, утвораны рус. незави́симость (ад за‑висеть ’залежаць’), чэш. nezávislost, славен. nezavisnost, серб.-харв. неза́висност, балг. незави́симост, макед. независност і г. д.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
лагво́
1. Месца, дзе знаходзіцца мядзведжы бярлог, дзе жыве воўчы вывадак, ляжаць свінні (Зах. Бел. Др.-Падб., Краснап. Бяльк., Пруж., Рэч., Стол.). Тое ж лагаво́ (Рэч.), лаго́ўя (М. Танк. Янук Сяліба, 1957, 15).
2. Паглыбленне ў зямлі, па якому цячэ рака; рэчышча (Зах. Бел. Др.-Падб., Падзвінне).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
Пералог ’луг сярод поля ці сярод лесу’ (Шат.), ’аблога’ (Нар. Гом.), ’ялавіна’ (не сеіць год ці два) (стаўб., Сл. ПЗБ). Укр. перелі́г ’некалькі гадоў неапрацоўваемая зямля’, рус. перело́г ’парослая травой ці лесам зямля’, ’незаараная палоска раллі’, польск. przełóg, чэш. příloh, славац. prieloh, славен. prélog, prẹ́log, серб.-харв. prijȅlog, макед. прелог, балг. пре́лог. Прасл. *per‑logъ; да пера- і ляжа́ць (гл.), бо зямля “пералежвае” (Лекс. Палесся, 42); Банькоўскі (2, 861) мяркуе, што зыходнае значэнне ў польск. przełożyć ’пераўтварыць пашу ў раллю’; параўн. адло́г ’пакінутая (“адложаная”) зямля’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
печ ж Ófen m -s, Öfen;
до́менная печ Hóchofen m;
мартэ́наўская печ Síemens-Mártin-Ófen m;
ка́фельная печ Káchelofen m;
◊ ляжа́ць на печы (faul) hinter dem Ófen sitzen*;
скака́ць ад печы étwas routínemäβig [ru-] tun*;
хо́чаш е́сці калачы́ – не сядзі́ на пячы́ ≅ den Wolf ernähren séine Béine
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
ukrycie
ukryci|e
н.
1. (дзеянне) укрыццё, укрыванне; хаванне;
2. хованка; сховішча; патаемнае месца;
spoczywać w ~u — ляжаць пад спудам;
działać z ~a — дзейнічаць спадцішка (цішком)
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
czwórka
czwórk|a
ж.
1. чацвёрка;
maszerować ~ami — маршыраваць (ісці строем; шыхтом) па чатыры;
leżeć pokotem we ~ę — ляжаць упокат (покатам) учатырох (учацвярых);
2. чацвярык (коней)
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
асно́ва, -ы, мн. -ы, -но́ў, ж.
1. Апорная частка прадмета, каркас, на якім трымаюцца астатнія часткі.
А. машыны.
2. Ніжняя частка якога-н. прадмета або збудавання, падмурак.
Бетонная а.
3. перан. Пачатак, узор, тое галоўнае, на чым будуецца што-н., што з’яўляецца сутнасцю чаго-н.
Эканамічная а. сацыяльнага ладу.
4. мн. Зыходныя, галоўныя палажэнні якой-н. навукі, тэорыі і пад.
Асновы агратэхнікі.
Эстэтычныя асновы паэзіі.
5. Падоўжныя ніткі ў тканіне.
А. палатна.
6. У граматыцы: частка слова без канчатка.
А. слова.
◊
На аснове чаго — зыходзячы з чаго-н., на падставе чаго-н.
Ляжаць (быць) на аснове чаго — быць асноўным у чым-н.
Класці (пакласці) у аснову што, браць за аснову што — браць (узяць) у якасці галоўнага, асноўнага.
|| прым. асно́ўны, -ая, -ае (да 5 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)