ГЕО́РГІЙ XII,
Гіоргі XII (1746—9.1.1801), апошні цар [1798—1801] царства Картлі-Кахеты (Усх. Грузія). З дынастыі Багратыёнаў. Сын Іраклія II. Аднавіў Георгіеўскі трактат 1783. Ва ўмовах пагрозы ўварвання з боку Ірана і ўнутр. нестабільнасці пайшоў на саюз з рас. імператарам. Пасля смерці Георгія XII абвешчаны маніфест Паўла І пра далучэнне Усх. Грузіі да Расіі (пач. 1801).
т. 5, с. 165
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
кра́йний
1. (находящийся на краю) кра́йні;
кра́йняя изба́ кра́йняя ха́та;
кра́йняя ле́вая полит. кра́йняя ле́вая;
кра́йние чле́ны пропо́рции мат. кра́йнія чле́ны прапо́рцыі;
2. (чрезвычайный) кра́йні, надзвыча́йны; (последний) апо́шні;
кра́йние ме́ры кра́йнія (надзвыча́йныя, апо́шнія) ме́ры (за́хады);
кра́йний срок апо́шні тэ́рмін;
кра́йняя цена́ апо́шняя цана́;
кра́йняя необходи́мость кра́йняя неабхо́днасць (пі́льная патрэ́ба);
в кра́йнем слу́чае у кра́йнім вы́падку;
к кра́йнему сожале́нию на вялі́кі жаль;
по кра́йней ме́ре прына́мсі, па кра́йняй ме́ры;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Го́рды ’горды’. Рус. го́рдый, укр. го́рдий, польск. gardy, чэш. hrdý, балг. гръд, серб.-харв. гр̑д, ст.-слав. гръдъ. Прасл. *gъrdъ (*gr̥dъ) ’тс’. Агляд гл. у Фасмера, 1, 440; Слаўскага, 1, 405–406, асабліва Трубачова, Эт. сл., 7, 206–207. Апошні прымае, як здаецца, экспрэсіўна-інавацыйнае паходжанне слова *gъrdъ і ўказвае на праблематычнасць і.-е паралелей.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прастрачы́ць, ‑страчу, ‑строчыш, ‑строчыць; зак., што.
1. Прашыць у строчку. Прастрачыць каўнер у сарочцы.
2. і без дап. Зрабіць серыю выстралаў, даць чаргу (пра аўтаматычную зброю). У апошні раз прастрачыў аўтамат, гулка ўдарыла вінтоўка, і.. адразу запанавала глыбокая цішыня. Курто. Хоць бы прастрачыў хто з аўтамата Здрадлівую ціш такой начы... Аўрамчык.
3. і без дап. Страчыць некаторы час.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чо́кацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
Злёгку стукаць сваёй чаркай (шклянкай) аб чарку (шклянку) каго‑н. другога ў знак прывітання, віншавання. Вера Іванаўна ў апошні час пабыла нават крышталёвыя кілішкі — калі імі поўнымі чокаліся, яны неяк адменна звінелі. Сабаленка. І раптам паверх занавескі на шкляных дзвярах дзяўчынка ўбачыла, што маці і бацька сядзяць за сталом і... чокаюцца бакаламі. Памірыліся! Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чужазе́мны, ‑ая, ‑ае.
З чужой краіны, з чужых зямель; іншаземны. Самаахвярным барацьбітам з чужаземнымі захопнікамі людзі аддавалі апошні акраец хлеба, апошнюю чыстую кашулю. Паслядовіч. Чыталі мсціўцы Пушкіна радкі Аб тым, як нашы продкі пад Палтавай Грамілі чужаземныя палкі. Аўрамчык. // Замежны, не мясцовы. Бледны твар. Чужаземны акцэнт. Выраз вуснаў сухі і тонкі. Цьмяна бліскаюць на руцэ Тройчы вылінялыя пярсцёнкі. Панчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Ко́мсаць ’комкаць’ (ТС). Да комкаць] (гл.). Укр. кімса ’кусок’, рус. комсать ’рэзаць, крэмзаць; хутка есці’, комса ’кусок’, польск. komsać ’хутка есці’. Паралелі маюць надзейны паўднёваславянскі адпаведнік: серб.-харв. кдмсати ’прагна есці’. Прасл. komsati (не konvbsati, бо апошні ператварыўся б у *komxati) адпавядае старым інтэнсіўным дзеясловам на ‑sati (гл. SP, 1, 51–52). Параўн. Трубачоў, Эт. сл., 10, 180.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сі ў песні: Сі наша дочка — прошу ў госьціну /А сі зозулька — леці ў лішчы́ну (пруж., Palaeoslavica, 14, 257). Клімчук (там жа), у запісах якога даюцца тэксты, пакінуў без тлумачэння. Паводле функцыі нагадвае ўмоўны злучнік са значэннем ‘калі’, параўн. се 2 (гл.); апошні выводзіцца з указальнага се 1 (гл.). Магчыма, форма ж. р. *si (гл. сей).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
АЎРАНГЗЕ́Б
(1618—1707),
апошні сапраўдны правіцель Мангольскай імперыі [1658—1707]. Сын Вял. Магола Шах-Джахана. У 1636—44 і 1652—57 быў намеснікам Дэкана. У барацьбе за трон 1658—59 забіў сваіх братоў-сапернікаў, арыштаваў бацьку. Завяршыў заваяванне Дэкана і Паўд. Індыі. Адзнака палітыкі Аўрангзеба — мусульм. нецярпімасць. Прыгнятаў індусаў. У часы яго праўлення ў Індыі ўмацаваліся еўрап. гандл. Кампаніі.
т. 2, с. 87
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БЯРКО́ВІЧ Марыя Веньямінаўна
(26.12.1910, г. Беразіно Мінскай вобл. — 19.9-1993),
бел. мастак кіно і жывапісец. Скончыла Віцебскі маст. тэхнікум (1930), Маскоўскі маст. ін-т імя Сурыкава (1939). У 1954—75 мастак па касцюмах на кінастудыі «Беларусьфільм» (касцюмы да кінафільмаў «Міколка-паравоз», «Чырвонае лісце», «Апошні хлеб», «Доўгія вёрсты вайны» і інш.). Майстар акварэлі — пейзажы Раўбічаў, Мінска, Рыжскага ўзмор’я і інш.
т. 3, с. 408
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)