Ажагі́ ’зборная, агульная назва ўсіх прылад, неабходных пры печы (вілкі, качарга, чапяла і інш.)’, ожаг (Бір. дыс.). Гл. вожаг.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Капёлак, капёлык ’месца на печы кал я каптура’ (Бяльк.) — у выніку перастаноўкі зычных /с., n < п., к < пяколак (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Перацяплі́цца (перэі(епліцца) ’перагарэць, стаць попелам’ (Растарг.). Да пера- і цяпліцца ’паліцца (у печы), ацяпляцца’ < цяпло (гл.), цяпельца ’агонь’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
верашча́ка, ‑і, ДМ ‑шчацы, ж.
Рэдкая мучная страва з мясам, каўбасой і рознымі прыправамі. Тым часам маці даставала Чыгунчык з печы, лыжку брала І верашчаку налівала. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́гарнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак., што.
Выграбці што‑н. адкуль‑н. Выгарнуць жар з печы. □ Міхаська выгарнуў дручком з агню некалькі бульбін і палез пад купчастую елку. Сіняўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́грабці, ‑грабу, ‑грабеш, ‑грабе; пр. выграб, ‑бла; заг. выграбі; зак., што.
Грабучы, дастаць, перамясціць што‑н. сыпкае. Выграбці попел з печы. // Грабучы, рыючы, утварыць паглыбленне. Выграбці ямку, нару.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Жа́ратак ’жар у печы’ (Жд. 2, Шатал.). Рус. дыял. паўн. жера́ток, ’заглыбленне ў печы для жару’, жара́ток ’тс’, ’прысак’, н.-луж. žoratk, žoratki ’жар, прысак’, польск. żarzątek ’жар’, серб.-харв. жера́так памянш. ад жера ’жар’. Ст.-рус. жератъкъ ’прысак, сера, смага’, жаратъкъ, жаратникъ ’заглыбленне ў печы для жару’ (з XVII ст.), ц.-слав. жаратъкъ ’тс’, ст.-бел. («Александрыя» XVII ст.). Ваян (Gram. comp., IV, 702) тлумачыць як назоўнік, суадносны з прыметнікам на ‑ат‑ (паралельна з засведчанымі ў ст.-слав. утварэннямі на ‑av: жеравъ), утвораны з дапамогай ‑ъкъ. Аб пашырэнні слова ў паўн.-рус. гаворках і вар’іраванні гл. Дзярагін, Этимология, 1966, 177.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Паддымкам, поддымком ’на змярканні, шэрай гадзінай’ (ТС). Рус. поддымки, поддымье ’раніца ў вёсках, калі толькі запальваць печы’. Да дым (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
печ ж.
1. печь, пе́чка;
кафля́ная п. — изразцо́вая (ка́фельная) печь (пе́чка);
2. (для обработки материалов) печь;
гартава́льная п. — кали́льная печь;
до́менная п. — до́менная печь;
плаві́льная п. — плави́льная печь;
электры́чная п. — электри́ческая печь;
○ гала́ндская п. — голла́ндская печь;
◊ скака́ць ад пе́чы — ирон. танцева́ть от пе́чки;
ні да пе́чы ні да рэ́чы; ні ў печ ні ў сеч — ни к селу́ ни к го́роду;
ляжа́ць на пе́чы — лежа́ть на печи́;
як апо́шняе ў печ усы́паўшы — сло́вно после́днего лиши́лся
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
пратле́ць, ‑ее; зак.
1. Паддацца тленню, прагнісці. Тканіна ад сырасці пратлела.
2. Тлеючы, зусім, да канца згарэць. Дровы ў печы пратлелі.
3. Прабыць які‑н. час у стане тлення.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)