Ры́са ’лінія, вузкая паласа’, уласцівасць, адметная якасць’, ’аблічча твару’ (ТСБМ; Гарэц.), ры́ска ’рыска’ (Бяльк.), ’паз’ (свісл., Шат.). Праз польск. rys ’рыса’, ’замалёўка’, ’лінія’, rysa ’драпіна’, ’шчыліна’ з ням. Riss ’трэшчына’, ’шчыліна’, ’драпіна’, ’дзюра’ (Брукнер, 472).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сця́жкі ’атрэп’е’ (шум., лаг., глыб., Сл. ПЗБ), сця́жка ’палоска’ (Рагаўц.). Параўн. укр. стя́жка ’паласа’. Да сцягнуць < цягнуць ’тое, што сцягнута’; ЕСУМ (5, 460) узводзіць украінскае слова да *vъstęga, звязанага чаргаваннем галосных з *vъstǫga, гл. стужка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
істу́жка і сту́жка, -і, ДМ -жцы, мн. -і, -жак, ж.
1. Вузкая палоска тканіны, якая выкарыстоўваецца для ўпрыгажэння, аблямоўкі і інш. мэт.
Шаўковая істужка.
І. ўплецена ў касу.
2. Доўгая вузкая паласа з якога-н. матэрыялу, якая служыць для тэхнічных і інш. патрэб.
Ізаляцыйная істужка.
3. Рухомае перадатачнае палатно ў некаторых механізмах.
Працаваць на канвеерных істужках.
|| прым. істу́жкавы, -ая, -ае, сту́жкавы, -ая, -ае, істу́жачны, -ая, -ае (да 1 знач.) і сту́жачны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
паясні́ца, ‑ы, ж.
1. Частка спіны крыху ніжэй пояса, таліі. Да абеду накапалі пяць скрынь [бульбы]. Ныла паясніца, спіна. Навуменка.
2. Паласа тканіны, якая прышываецца да верхняй часткі спадніцы, штаноў. Збянтэжаны Міхалка тузануў угару за паясніцу штаны і павярнуўся .. выйсці. Чорны. Рыгор таксама намачаўся [мачанкі]. Добра такі намачаўся, аж паясніца ўелася ў жывот. Крапіва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Перашэ́ек ’поле, лес і інш. прастора, якія што-небудзь раздзяляюць’ (рэч., ЛА, 5). Пад уплывам рус. переше́ек ’тс’, параўн. адаптаванае літаратурнае перашыек ’вузкая паласа, што злучае часткі сушы або аддзяляе адзін водны масіў ад другога’ (ТСБМ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прасве́т ’светлая паласа на неасветленым’, ’прамежак, свабодная прастора паміж блізкімі прадметамі’ (ТСБМ, Нас.), ’праём акна’ (ТСБМ, Шушк.). Рус. просве́т, укр. просві́ток, польск. przeswit, чэш. průsvit. Нульсуфіксальны дэрыват ад прасвяціць < свяціць. Сюды ж прасве́тны ’празрысты’ (ашм., Стан.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Стрэфі́ць ‘зрабіць нячыстым, забароненым для ўжывання (у яўрэяў)’ (Нас.). Кюнэ (Poln., 100) супастаўляе з польск. strefić strefnić ‘зрабіць поласы, палосамі пазначыць’ < ням. streifen ‘рабіць палосы’, Streif ‘паласа’. Аб польскім слове гл. Брукнер, 518; Варш. сл., 6, 452.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бардзю́р, ‑а, м.
Шлячок, які абрамляе край тканіны, вырабаў з тканіны, шпалераў. Бардзюр для шпалераў. // Паласа дэкаратыўных раслін, якая абрамляе плошчы, пляцоўкі, тратуары; скульптурныя аздабленні сцен і інш. У прагалінах між кустоўя бэзу, нізкіх падстрыжаных бардзюраў з язміну нам відна нізіна колішняга прыгараду, забудаваная новымі дамамі з чырвонымі дахамі, з антэнамі на іх. Скрыган.
[Фр. bordure.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зашарэ́ць, ‑эе; зак.
Разм.
1. Вылучыцца сваім шэрым колерам, паказацца (пра што‑н. шэрае). Дрэвы пачалі радзець, між стваламі зашарэла паласа берага. Мележ.
2. Пачаць шарэць; стаць шэрым. [Ліза] не заўважала, як зашарэла ноч і неба на ўсходзе пабялела. Чорны. // безас. Аб наступленні паўзмроку. Надвячоркам, як ужо добра зашарэла.., Галілей борздзенька саскочыў з печы. Зарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пле́шка, ‑і, ДМ ‑ншы; Р мн. ‑шак; ж.
1. Верхняя расшыраная частка чаго‑н., што мае форму ножкі, стрыжня і пад. Мяне.. прыцягнула вузкая паласа падлогі.. Нават не сама падлога, а чорныя плешкі цвікоў. Савіцкі. Па тым месцы, дзе .. вісеў [партрэт], тырчалі пабеленыя плешкі трох цвічкоў, некалі ўбітых трохкутнікам. Кулакоўскі.
2. Верхні канец караняплода.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)