ГАРНЕРЭ́Н

(Garnerin),

сям’я французскіх паветраплавальнікаў і парашутыстаў. Андрэ Жак (31.1.1769, Парыж — 18.8.1823), пілот паветранага шара і парашутыст. Ажыццявіў шэраг паветр. палётаў у Еўропе, у т. л. першыя паветр. палёты ў Расіі (1803, Пецярбург, Масква). Выкарыстаў паветр. шар у ваен. мэтах у час франц. рэв. войнаў (1794). Ажыццявіў першы ў свеце скачок з парашутам з вышыні каля 600 м (1797, Парыж), потым з вышыні 2400 м (1802, Англія). Жан Батыст Аліўе (1775, Парыж — 1846), брат Андрэ Жака, вынаходнік і парашутыст. Удасканаліў парашут брата: паменшыў яго масу і павялічыў грузападымальнасць. Вынайшаў паплаўковы парашут для скачкоў у ваду. Жанна Жэнеўева (1775—1846), жонка Андрэ Жака, першая жанчына паветраплавальніца і парашутыстка.

Н.К.Мазоўка.

т. 5, с. 66

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ДЗЮКЛО́ (Duclos) Жак

(2.10.1896, г. Луэ, Францыя — 25.4.1975),

палітычны дзеяч Францыі, дзеяч міжнар. камуніст. руху, журналіст. Удзельнік 1-й сусв. вайны. Чл. (з 1921) і адзін з кіраўнікоў (1926—64) Франц. камуніст. партыі (ФКП). Чл. Выканкома Камуністычнага Інтэрнацыянала (1935—43). Адзін з арганізатараў і кіраўнікоў франц. Руху Супраціўлення ў 2-ю сусв. вайну. Віцэстаршыня Устаноўчага сходу (1945—46). Дэп. ніжняй палаты парламента (1926—32, 1936—39, 1946—58), сенатар (з 1959). Кандыдат у прэзідэнты Францыі ад ФКП на выбарах 1969. Быў сувыдаўцом газ. «L’Humanité» («Чалавецтва») і дырэктарам газ. «Voix de l’Est» («Голас Усходу»), Аўтар мемуараў (т. 1—6, 1968—72), кніг «Будучыня дэмакратыі» (1962), «Бакунін і Маркс: цень і святло» (1974) і інш.

У.Я.Калаткоў.

т. 6, с. 129

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

дуга́, -і́, ДМ дузе́, мн. ду́гі і (з ліч. 2, 3, 4) дугі́, дуг, ж.

1. Частка конскай вупражы з сагнутага тонкага ствала дрэва, якая змацоўвае аглоблі з хамутом.

З дугі аглоблі не зробіш.

2. Частка акружнасці або што-н. іншае, што мае форму крывой выгнутай лініі.

Апісаць цыркулем дугу.

Цячэнне ракі ўтварыла дугу.

Бровы дугой.

Спіна дугой.

3. Токапрыёмнік на трамвайных вагонах (разм.).

Іскрыла трамвайная д.

○

Электрычная (вольтава) дуга — магутны электрычны разрад у газе¹ ў выглядзе яркага плазменнага шнура.

◊

Сагнуць у дугу — прымусіць быць пакорлівым.

|| памянш. ду́жка, -і, ДМ -жцы, мн. -і, -жак, ж. (да 1 і 2 знач.).

|| прым. дугавы́, -а́я, -о́е.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

БЕРНАРДЭ́Н ДЭ СЕН-П’Е́Р (Bernardin de Saint-Pierre) Жак Анры

(19.1.1737, г. Гаўр, Францыя — 21.1.1814),

французскі пісьменнік-сентыменталіст. Аўтар кн. нарысаў «Падарожжа на Іль-дэ-Франс» (1773), рамана-трактата «Аркадыя» (не скончаны, 1781), філас. эсэ «Эцюды аб прыродзе» (1784), «Гармоніі прыроды» (выд. 1815), сатыр.-філас. навел «Індыйская хаціна» (1791), «Сурацкая кавярня» (1791; рус. пер. Н.М.Карамзіна, 1792; пер. і перапрацоўка Л.М.Талстога, 1891). Як і для Ж.Ж.Русо, для Бернардэна дэ Сен-П’ера характэрны культ прыроды і пачуцця, жыцця ў згодзе з законамі прыроды і свайго сэрца. Раман-утопія «Поль і Віржыні» (1788) — гімн каханню і «натуральнаму чалавеку».

Тв.:

Рус. пер. — Поль и Виржиния: Роман. М., 1962.

Літ.:

Гуляев Н.А. Бернарден де Сен-Пьер // История зарубежной литературы XVIII в.: Сграны Европы и США. М., 1984.

Г.В.Сініла.

т. 3, с. 119

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

КУСТО́ (Cousteau) Жак Іў

(11.6.1910, г. Сент-Андрэ-дэ-Кюбзак, Францыя — 25.6.1997),

французскі даследчык, акіянограф. Контр-адмірал. Чл. Франц. АН (1989). З 1952 кіраўнік падводнымі даследаваннямі на судне «Каліпсо», з 1985 — на турбапарусным судне «Алкіёна». З 1957 дырэктар Акіянаграфічнага музея ў Манака. Кіраўнік праграмы «Каншэльф» (даследаванні кантынентальнага шэльфа: умоў жыцця і працы людзей у падводным асяроддзі). Вынаходнік (разам з Э.Ганьянам) акваланга (1943), падводных дамоў, апарата «ныраючы сподак»; прыстасаваў кінакамеру для падводных кіназдымак. Займаўся пытаннямі аховы падводнага асяроддзя. Аўтар кніг і каля 90 дакументальных фільмаў, сярод якіх «Свет маўчання» (1956), «Залатая рыба» (прэмія «Оскар» 1960) і «Свет без сонца» (прэмія «Оскар» 1965).

Тв.:

Рус. пер. — В мире безмолвия. Живое море. М., 1976 (у сааўт.).

Ж.І.Кусто на судне «Каліпсо».

т. 9, с. 58

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

стру́жка, ‑і, ДМ ‑жцы; Р мн. ‑жак; ж.

1. Тонкая вузкая спіралепадобная стужка дрэва, металу і пад., якая ўтвараецца пры апрацоўцы іх паверхні струганнем. Тонкія смалістыя стружкі спіралькамі ля[ця]ць з рубанка ўгору і залацістай віхурай сыплюцца на дол. Дуброўскі. Упіваючыся ў метал, фрэза гоніць тонкую распаленую стружку. Васілёнак. // Тонкая вузкая спіралепадобная палоска, зрэзаная нажом і пад. з чаго‑н. Мыльныя стружкі.

2. зб. Тонкія вузкія спіралепадобныя палоскі драўніны, якія атрымліваюць на спецыяльных станках і выкарыстоўваюць для ўпакоўкі, набіўкі і пад. Да самай вясны могуць у стружках ляжаць і не псуюцца [грушы]. Бялевіч.

•••

Сагнаць стружку гл. сагнаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

кні́га, -і, ДМ кнізе, мн. -і, кніг, ж.

1. Друкаванае (даўней таксама рукапіснае) выданне ў выглядзе пераплеценых разам аркушаў з якім-н. тэкстам і ілюстрацыямі.

К. вершаў.

К. апавяданняў.

2. Сшытыя разам чыстыя або разлінееныя лісты паперы для якіх-н. запісаў.

К. запісаў актаў грамадзянскага стану.

К. водгукаў.

3. Адна з некалькіх вялікіх частак літаратурнага твора.

Раман у трох кнігах.

|| памянш.-ласк. кні́жачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж. (да 1 і 2 знач.), кні́жка, -і, ДМ -жцы, мн. -і, -жак, ж. (да 1 і 2 знач.) і кні́жыца, -ы, мн. -ы, -жыц, ж. (да 1 і 2 знач.; разм.).

|| прым. кні́жны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).

К. кіёск.

Кніжная выстава.

Кніжная вокладка.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ражо́к, -жка́ м.

1. мн. ро́жкі, -жак (у животных) рожо́к;

2. мн. ражкі́, -ко́ў (музыкальный инструмент) рожо́к;

ігра́ць на ражку́ — игра́ть на рожке́;

3. мн. ражкі́, -ко́ў (для обуви) рожо́к;

4. мн. ражкі́, -ко́ў (стала, скатерти и т.п.) уголо́к;

◊ ро́жкі ды но́жкі — ро́жки да но́жки;

зве́сці ў ро́жкі — столкну́ть лба́ми

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ражо́к ​1, ‑жка; мн. рожкі, ‑жак і ражкі, ‑оў; м.

1. мн. рожкі, ‑жак. Памянш. да рог ​1; маленькі рог. Авечыя рожкі.

2. мн. ражкі, ‑оў. Назва рознага роду духавых музычных або сігнальных інструментаў; гук такога інструмента. У .. [кансерваторыі] навучаюцца ігры на скрыпцы, флейце .., англійскім ражку. «Маладосць». Здалёку пачуўся ражок пастуха. Гамолка. Толькі сюд-туд зрэдку чуліся далёкія гудкі маняўровых паравозаў ды даносіліся з захаду прыглушаныя гудкі ражкоў стрэлачнікаў. Васілёнак.

3. мн. ражкі, ‑оў. Прадмет у выглядзе рога ​1. Уласна кажучы, у Курта думак ніякіх не было; ён ляжаў у акопе, як адзервянелы, націскаў пальцам на спускавы кручок аўтамата, спаражняючы ражок за ражком. Сабаленка. І сапраўды, на стале стаяла чорная прамавугольная скрыначка з двума ражкамі, на якіх ляжала тэлефонная трубка. Васілёнак.

4. мн. ражкі, ‑оў. Плод ражковага дрэва ў выглядзе струка.

5. толькі мн. (ражкі́, ‑о́ў). Спарыння.

6. толькі мн. (ражкі́, ‑о́ў). Харчовы прадукт у выглядзе коратка нарэзанай макароны.

7. мн. ражкі, ‑оў. Лапатачка для надзявання абутку.

•••

Брацца ў рожкі гл. брацца.

Звесці ў рожкі гл. звесці.

Рожкі ды ножкі — нічога, амаль нічога (не пакінуць, не застацца ад каго‑, чаго‑н.).

ражо́к ​2, ‑жка; мн. ражкі, ‑оў; м.

Памянш. да рог ​2 (у 1 знач.). Выціраючы ражком хусткі вочы, хлюпаючы, як дзіця, Арына стала расказваць. Мележ. — «Адмовіць» напісана тут, — прачытаў Петручок сакратарскую рэвалюцыю на ражку дзедавай скаргі. Якімовіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

заця́жка I ж., в разн. знач. затя́жка; (задержка — ещё) проволо́чка; промедле́ние ср.;

з. спра́вы — заде́ржка де́ла;

без ~жак — без заде́ржек (проволо́чек);

з. папяро́сай — затя́жка папиро́сой;

з. скачка́ — затя́жка прыжка́;

з. загато́вак на капы́л — сапож. затя́жка загото́вок на коло́дку;

з. з сяўбо́й — затя́жка (промедле́ние) с се́вом

заця́жка II нареч., разг. труднова́то;

для мяне́ гэ́та з. — для меня́ э́то труднова́то

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)