акно́, -а́, мн. во́кны і (з ліч. 2, 3, 4) акны́, ако́н і во́кнаў, н.
1. Праём у сцяне будынка для святла і паветра, а таксама рама са шклом, якая закрывае гэты праём.
Дом на шэсць акон.
2. перан. Адтуліна, прасвет у чым-н., выхад, доступ да чаго-н.
А. паміж дамамі.
3. Астатак вадаёма ў выглядзе адкрытага паглыблення.
А. ў балоце.
4. перан. Доступ да чаго-н.
А. ў шырокі свет.
5. разм. Вольны прамежак часу ў раскладзе заняткаў.
А. паміж парамі.
|| памянш. аке́нца і ако́нца, мн. -ы, -аў, н. (да 1 знач., разм.).
|| прым. ако́нны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
вы́скрабці, ‑бу, ‑беш, ‑бе; зак., што.
1. Скрабучы што‑н., зрабіць чыстым, гладкім. Дома жанчына выскрабла падлогу і столь, памыла вокны. Хадановіч. [Дзеці] так выскраблі дзеркачамі двор і вуліцу, што было хоць каціся. Васілевіч.
2. Дастаць, выдаліць што‑н. выскрабаннем. Выскрабці рэшткі кашы з гаршка. □ Сяргей Карпавіч выскраб з люлькі попел, начыніў яе свежым тытунём і закурыў. Мікуліч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дзяру́га, ‑і, ДМ ‑рузе, ж.
1. Тоўстая грубая тканіна. Ткаць дзяругу. □ Ты вострым плугам рэзаў дзірваны, Насіў з дзяругі Шытыя штаны. Куляшоў.
2. Посцілка з такой тканіны. Вокны завешаны дзяругамі. Навуменка. [Жанчыны] улажылі Рыгораў куфэрак на воз і пакрылі яго дзяругаю. Гартны. // Пра ўсякую адзежыну з такой тканіны. — Чаму ты адзяеш гэту дзяругу? Адзявай з гальштукам. Гурскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
до́вад, ‑у, М ‑дзе, м.
Думка, меркаванне, факт, якія сведчаць пра што‑н., даказваюць што‑н.; доказ. Ніякія довады Лабановіча за тое, што ён мусіць паехаць да сябра, Бабініч не браў пад увагу. Колас. Вокны друкарні напоўнены яркім святлом. Яны будуць свяціць усю ноч, быццам у довад, што гэты вялізны гмах заўсёды бадзёра стаіць на варце народнай культуры. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
павылята́ць, ‑ае; ‑аем, ‑аеце, ‑аюць; зак.
Вылецець — пра ўсіх, многіх або пра ўсё, многае. Павыляталі са сваіх начных схованак авадні, сляпні, мухі — закружыліся, зазвінелі ў паветры. Сачанка. Конь як ашалеў — зноў стаў на дыбкі, пасля стукнуў у хамут — мы ледзь не павыляталі з воза. Дамашэвіч. Два акадэмічныя корпусы былі разбіты ўшчэнт. Ва ўсіх астатніх павыляталі вокны. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
патушы́ць 1, ‑тушу, ‑тушыш, ‑тушыць; зак., што.
Спыніць гарэнне; пагасіць. Агонь дастаў толькі хлеў суседняй гаспадаркі. Але некалькі чалавек.. узлезлі на хлеў і хутка патушылі салому, якая ўжо задымілася. Шамякін. Вокны свяціліся: выходзячы, настаўнік забыўся патушыць лямпу. Колас.
патушы́ць 2, ‑тушу, ‑тушыш, ‑тушыць; зак., што.
1. Утушыць усё, многае.
2. і без дап. Тушыць некаторы час (гл. тушыць 2).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ро́скаш, ‑ы, ж.
Тое, што і раскоша. Які тут [у Вільні] рух і беганіна! Як ззяюць вокны магазінаў! І колькі тут дабра, багацця! А колькі слёз у ім, пракляцця? Якія брычкі і карэты! А для каго ўся роскаш гэта? Колас. А чаму спяваюць салаўі? А таму, што жывуць у роскашы, на свабодзе. Бялевіч. Улетку жыць у курані было Лёньку роскаш. Капыловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
урасці́ сов.
1. прям., перен. врасти́;
ко́рань уро́с у зямлю́ — ко́рень врос в зе́млю;
ха́та па во́кны ўрасла́ ў зямлю́ — ха́та по о́кна вросла́ в зе́млю;
2. зарасти́, порасти́;
двор уро́с траво́й — двор заро́с (поро́с) траво́й
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
кру́пы (род. круп) ед. нет, в разн. знач. крупа́ ж.;
ры́савыя к. — ри́совая крупа́;
ве́цер біў у во́кны ле-дзяны́мі ~памі — ве́тер бил в о́кна ледяно́й крупо́й;
◊ надзьму́цца як мыш на кру́пы — наду́ться как мышь на крупу́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
згатава́ць, ‑тую, ‑туеш, ‑туе; зак., што.
Зварыць, прыгатаваць (пра ежу). [Бабка Наста] шчыльна пазавешвала вокны, разлажыла на прыпечку агонь, каб згатаваць вячэру неспадзяваным гасцям. Колас. Кухары хацелі згатаваць суп, а атрымалася каша. Але ўсё роўна елі са смакам. Жычка. // Закіпяціць (пра ваду). — Кінь, галубок. Мы табе лугавых смолак назбіраем, чаборыку. Вось бабка Вікця нам к вечару на тым чаборыку чаю згатуе. Даніленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)