вы́круціцца, выкру́чвацца
1. (быць выкручаным) sich lósschrauben;
2. зал. стан heráusgeschraubt wérden;
3. перан разм sich heráuswinden*, sich heráusbeißen*;
вы́круціцца з чаго-н sich (D) aus der Pátsche hélfen*; sich aus éiner schwíerigen Láge heráuswinden*
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
крыты́чна прысл, крыты́чны
1. (звязаны з крытыкай) krítisch;
крыты́чныя арты́кулы krítische Ártikel;
крыты́чная літарату́ра krítische Literatúr;
крыты́чны ро́зум філас krítischer [prüfender] Verstánd;
2. (пераломны, вызначальны) krítisch;
крыты́чны стан éine krítische Láge;
крыты́чная ма́са фіз krítische Másse
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Стрэ́лка 1 ‘невялікая страла’, ‘указальнік (у тым ліку ў гадзінніку)’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр.; Стан.), ‘вага ў студні з жураўлём’ (мазыр., ДАБМ, камент., 809), ‘пяро цыбулі, якое дае насенне’ (бых., Янк.; маладз., Гіл.; Барад., Сл. ПЗБ, ТС, Ян., Шатал.), ‘адростак пяра пасля лінькі птушак’ (бярэз., Сл. ПЗБ; мін., Шатал.), ‘тыльны надкапытны сустаў у жывёл, косць гэтага сустава’ (Сл. ПЗБ), ‘прамежак у капытах жывёлы’ (Сл. ПЗБ), ‘ніз капыта ў каня’ (ТС), ‘лядзяш’ (хойн., Шатал.; калінк., Сл. ПЗБ; Мат. Гом.; хойн., Шатал.), стрылкы́ ‘насенне сланечніка’ (Сл. Брэс.). Памяншальнае ад страла 1 (гл.), намінацыі на аснове знешняга падабенства.
Стрэ́лка 2 ‘страказа’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Касп., Нік. Очерки; рас., Шатал.; в.-дзв., смарг., паст., даўг., Сл. ПЗБ; ЛА, 1, Стан.), стрэ́лашніца ‘тс’ (Жд. 1). Да папярэдняга слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сцаць ’выдзяляць мачу’ (Нас., Сержп. Прымхі), сцяць ’тс’ (ашм., Стан.), сца́цца ’мачыцца пад сябе’ (Нас.; ашм., Стан.). Укр. сця́ти, рус. сцать, польск. szczać, в.-луж. ščeć, н.-луж. scaś, šcaś, чэш. scáti, славен. scáti, серб.-харв. старое і дыял. ścati, ст.-слав. сьцати ’тс’. Прасл. *sьcati < *sьkati у выніку трэцяй палаталізацыі; сюды ж стараж.-рус. сьчь ’мача’, ц.-слав. сьчь, серб.-харв. са̏ч, славен. sə̀č ’тс’; гл. Фасмер, 3, 815–816. Першапачаткова ’выдзяляць вадкасць, пушчаць сокі’ (Борысь, Etymologie, 54). Да і.-е. кораня *sei̯k‑ ’выліваць; цячы’ (Борысь, 594). Гл. яшчэ Махэк₂, 538; Глухак, 541; Шустар-Шэўц, 1408; ЕСУМ, 5, 492; параўн. сі́каць. Сюды ж сца́кі ’мача’, сцо́ха перан. ’сварлівая жанчына’, сцулі́ ’мача’, сцуль, сцу́лля ’той, хто мочыцца пад сябе’ (Нас.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сірата́ ‘дзіця або падлетак, які застаўся без аднаго або без абодвух бацькоў’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., Стан.), сірота́ ‘тс’ (ТС), сіраці́ць ‘рабіць сіратою’ (Нас., Касп., Стан.), сіраці́на ‘сірата’ (Байк. і Некр., Касп., Ласт., Нас.), ст.-бел. сирота ‘тс’. Укр., рус. сирота́, польск. sierota, в.-луж., н.-луж. syrota, чэш. sirota, серб.-харв. сиро́та, славен. sirọ̑ta, балг. си́рота, макед. сирота ‘тс’. Прасл. *sirota ‘сірата’ дэрыват ад прым. *sirъ з суф. ‑ota, першапачаткова nomen abstractum. Гл. Шустар-Шэўц, 1401–1402; БЕР, 6, 700. Кантытуанты прасл. *sirъ (гл. сіры) роднасныя літ. šeirỹs ‘удавец’, šeirẽ ‘удава’, авест. saē ‘сіратлівы, асірацелы’; гл. Траўтман, 301; Эндзелін, Слав.-балт. эт., 196; Праабражэнскі, 2, 289; Фасмер, 3, 627; Махэк₂, 544. Борысь (546) выводзіць *sirъ ад і.-е. *kei‑ з суф. ‑ro.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нуда́, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.
1. Непрыемны душэўны стан, выкліканы немагчымасцю здзейсніць свае надзеі, жаданні; сум, туга. Нярэдка нападала на Хадкевіча нуда, і тады ўся яго істота рвалася да дачкі. Васілевіч. // Непрыемны душэўны стан, выкліканы бяздзейнасцю або адсутнасцю заняткаў, цікавасці да чаго‑н. [Дзеду] на паравозе толькі жыццё, а так ён гіне, нуда яго заядае. Шынклер. [Наталля:] Якая гэта нуда! Сядзі цэлы дзень ды глядзі ў акно, ці хутка .. [Караневіч] будзе ісці. Крапіва.
2. Разм. Нудны чалавек. [Зіна:] — Даўся вам Сямён. Ён жа такая нуда. Шыцік. — Эх, ты, нуда хадзячая! — скрывіўся Віктар. Маўр.
3. Паныласць, маркота. Ветры лютыя. Нудой імгліцца восень. Космы хмар па лужынах паўзуць. А. Александровіч. Зямля пяе, зямля гудзе: — Канец ну дзе, канец бядзе, Канец людскому гору!.. Бялевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спя́чка, ‑і, ДМ ‑чцы, ж.
1. Стан паніжанай жыццядзейнасці, які наступае ў некаторых млекакормячых у неспрыяльную для іх пару года. Упасці ў спячку. Летняя спячка. □ Нарэшце, дзеці рашылі пакінуць вожыка на тыя самым месцы, якое ён аблюбаваў сабе на час доўгай зімовай спячкі. Стаховіч. // Пра здранцвенне халаднакроўных жывёлін. Спячка жаб. / у перан. ужыв. Вось і аблогі. Шмат гадоў ляжалі яны некранутымі, парослыя хмызняком ды рэдкай сухой травой. Ні карысці, ні радасці не было ад іх людзям. Але сёлета прыйшоў канец іх спячцы. Так парашылі калгаснікі. Бяганская.
2. Разм. Неадольная санлівасць. // перан. Стан душэўнага здранцвення; бяздзейнасць, пасіўнасць. І толькі тады абудзіўся [Казімір] ад горкай спячкі, калі пачуў адну навіну, якую ўсе людзі ў аколіцы лічылі звычайнай. Пестрак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
энтрапі́я
(гр. entropia, ад en = унутр + trope = паварот, пераўтварэнне)
1) фізічная велічыня, якая характарызуе цеплавы стан цела або сістэмы цел;
2) інф. мера няпэўнасці сітуацыі з канчатковым або цотным лікам зыходаў.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
alert
[əˈlɜ:rt]
1.
adj.
1) пі́льны, чу́йны
2) жва́вы, шпа́ркі, паваро́тлівы
2.
n.
1) сыгна́л трыво́гі
2) час трыво́гі
3) Milit. сыгна́л гато́васьці да бо́ю
3.
v.t.
1) перасьцерага́ць
2) прыво́дзіць (во́йска) ў стан гато́васьці
•
- be on the alert
- keep on the alert
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
◎ Не́папуч ’не горш’: Баюсь, паб не здарылася непапуч таго, яп у мяне (Касп.), непапу́шч (непопущъ) ’тс’ (Нас.), непа‑ пушчы ’быццам як, прыкладна так як’ (Юрч. Фраз. 2). Апошнія варыянты слова дазваляюць звязаць яго з папу́шчыць, што ў сваю чаргу да пу́шчыць (пущиць) ’рабіцца горш, прыходзіць у горшы стан’ (Нас.), гл. пушча ’горш’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)