сям’я французскіх паветраплавальнікаў і парашутыстаў. Андрэ Жак (31.1.1769, Парыж — 18.8.1823), пілот паветранага шара і парашутыст. Ажыццявіў шэраг паветр. палётаў у Еўропе, у т. л. першыя паветр. палёты ў Расіі (1803, Пецярбург, Масква). Выкарыстаў паветр.шар у ваен. мэтах у час франц.рэв. войнаў (1794). Ажыццявіў першы ў свеце скачок з парашутам з вышыні каля 600 м (1797, Парыж), потым з вышыні 2400 м (1802, Англія). Жан Батыст Аліўе (1775, Парыж — 1846), брат Андрэ Жака, вынаходнік і парашутыст. Удасканаліў парашут брата: паменшыў яго масу і павялічыў грузападымальнасць. Вынайшаў паплаўковы парашут для скачкоў у ваду. Жанна Жэнеўева (1775—1846), жонка Андрэ Жака, першая жанчына паветраплавальніца і парашутыстка.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Ball
m -(e)s, Bälle
1) шар; мяч
~ spíelen — гуля́ць у мяч
den ~ verwándeln — забі́ць мяч [гол]
◊ der ~ sucht den gúten Spíeler — ≅ на лаўца́ і звер бяжы́ць
2) баль
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
гемаглабі́н
(ад гема- + лац. globus = шар)
складаны бялок, жалезазмяшчальны пігмент крыві чалавека, пазваночных і некаторых беспазваночных жывёл, які надае ёй чырвоны колер і служыць пераносчыкам кіслароду ва ўсе тканкі арганізма; складаецца з бялковай часткі (глабіну) і небялковай (гема).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
зонд
(фр. sonde)
1) медыцынскі інструмент у выглядзе трубачкі, які ўводзіцца ўнутр арганізма з дыягнастычнай ці лячэбнай мэтай;
2) металічны бур для даследавання падглебы;
3) невялікі паветраны шар з самапісным прыстасаваннем для метэаралагічных назіранняў.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
die ~ kommt ins Róllen — рашу́чы мо́мант блі́зка; ≅ лёд крану́ўся
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
зрэ́зацца, зрэ́жуся, зрэ́жашся, зрэ́жацца; зак.
1. Прытупіцца, пакарацець ад доўгага карыстання. Нож зрэзаўся.
2.перан.Разм. Не здаць экзамена. Аркадзю пасля таго, як ён зрэзаўся пры паступленні ў педагагічны інстытут, нават боязна было і падумаць паступаць яшчэ куды-небудзь.Сабаленка.
3.зкім і без дап.Разм. Уступіць у спрэчку, сварку; схапіцца. Нешта бацькава было і ў характары Евы... Так схопіцца, так зрэжацца, аж шмаццё ляціць.Ермаловіч.//звычайнажарт. Заўзята згуляць з кім‑н. у якую‑н. гульню. Дзядзя Ваня.. любіў «зрэзацца» з заўзятымі класнымі шахматыстамі.Якімовіч.
4. Дакрануўшыся да каго‑, чаго‑н., паляцець убок (пра мяч, шар). Мяч зрэзаўся ў вароты.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пу́гала ’пудзіла’: адзеўса, як пу́гало (гродз., Цыхун, вусн. паведамл.); пуга́ла ’тс’ (Др.-Падб.). Калі гэта не позняе запазычанне (у часы бежанства) з рус.пу́гало (ад пуга́ть ’палохаць’), то магчыма сувязь з дзеясловам тыпу ўкр.дыял.опу́гатися ’цёпла апрануцца, шмат надзець на сябе’, значэнне якога Пятлёва (Этимология–1985, 18) тлумачыць як ’апрануць на сябе столькі, што стаць падобным на шар, камяк’, і гэта дазваляе выводзіць дзеяслоў ад назоўніка пу́га з абагульненым значэннем ’патаўшчэнне, пукатасць’, суадносным з лат.pàuga ’падушка, мяккая падкладка хамута’, paugas ’хамут’, ст.-інд.pūgas ’куча, мноства, тлум’ і пад. (Фасмер, 3, 399). Параўн. пугі (гл.), пужала.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
атмасфе́ра
(ад гр. atmos = дыханне + sphaire = сфера, шар)
1) газападобная абалонка вакол Зямлі і некаторых іншых планет;
2) перан. настрой і ўзаемаадносіны ў калектыве (напр. таварыская а.);
3) фіз. адзінка вымярэння ціску газаў (напр. ціск у пяць атмасфер).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
Катэ́лка ’хлебны, гліняны шарык’ (Касп.). Не вельмі яснага паходжання; няма, здаецца, падобных форм у іншых мовах (гл. СРНГ, Даль, Трубачоў, Эт. сл.). Зыходзіць трэба, магчыма, з вядомага ўтварэння, празрыстага марфалагічна *katalъka (ад *katati; з элементам ‑l‑, што сустракаецца ў дзеепрыметніках мінулага часу). Параўн. у Даля: ката́лка ’што качаюць, дзіцячыя цацкі на колах; чым качаюць, качалка для качання бялізны; на чым катаюцца, каток, горка, рагожка для катання’ (гл. яшчэ СРНГ, 13, 121–122). Магчыма, калісьці націск быў на першым складзе (параўн. рус.ка́талки ’гульня ў шар’). Пры перанясенні націску на другі склад нібы аднаўляецца вакалізм «э» пад націскам. Параўн. чаргаванне ў бел. мове э — а ў залежнасці ад месца націску.