гарлаві́на, ‑ы, ж.
1. Глыбокая звужаная адтуліна ў чым‑н. Гарлавіна паравога катла. Гарлавіна вулкана. □ Па самую гарлавіну.. [яма] была напоўнена збожжам. Сабаленка. // Вузкі праход. У асобных месцах гушчар забраўся амаль да сярэдзіны, сціснуўшы рэчку з двух бакоў у вузенькай гарлавіне. «Звязда».
2. Адзін з рукавоў у вусці ракі (пры Чорным і Азоўскім морах). Гарлавіна Дуная.
3. Выраз для шыі ў адзенні. Выразаць гарлавіну ў блузцы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ваўчо́к 1, ‑чка, м.
Памянш.-ласк. да воўк.
ваўчо́к 2, ‑чка, м.
1. Цацка ў выглядзе круга або шарыка на шпяні, якая пры хуткім вярчэнні доўга захоўвае вертыкальнае становішча.
2. Разм. Невялікая круглая адтуліна ў дзвярах турэмнай камеры для назірання за вязнямі. У дзвярах быў прароблен ваўчок, круглая дзірка, каб варта магла бачыць, што робіцца ў камеры. Колас. // Вочка ў дзвярах кватэры.
•••
Круціцца ваўчком гл. круціцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Дуча́й ’адтуліна ў верхнім камені жорнаў’ (Сл. паўн.-зах.). Рус. дуча́й ’тс’. Запазычанне з польск. duczaj ’тс’ (а гэта з італ. doccia ’водаправодная труба, жолаб’). Падрабязны агляд форм і семантыкі гл. у Фасмера, 1, 556; вельмі дэталёва Слаўскі, 1, 176. Іначай аб паходжанні польск. слова Брукнер, 102 (лічыць слав. словам; непераканаўча). Параўн. ду́чка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
раскруці́цца, -ручу́ся, -ру́цішся, -ру́ціцца; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Развіцца (пра што-н. звітае, скручанае).
Вяроўка раскруцілася.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Разгарнуцца (пра што-н. скручанае).
Пакунак раскруціўся.
3. Вызваліцца ад чаго-н. наматанага, накручанага.
Раскруцілася цэлая шпулька нітак.
4. Пачаць круціцца з узрастаючай хуткасцю, сілай (разм.).
Кола раскруцілася.
5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Павялічыцца ў дыяметры ад кручэння, свідравання.
Адтуліна раскруцілася.
6. перан. Дабіцца поспеху ў якой-н. справе, стаць вядомым, папулярным (разм.).
|| незак. раскру́чвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
анастамо́з
(гр. anastomosis = адтуліна, выхад)
1) анат. злучэнне паміж валакністымі ўтварэннямі (нервамі, мышцамі) і крывяноснымі або лімфатычнымі сасудамі;
2) з’яднанне трубчастых структур, напр. жылак у лістах, гіфаў у грыбоў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
outlet [ˈaʊtlet] n. (for)
1. адду́шына, вы́хад;
an outlet for children’s energy вы́хад дзіця́чай эне́ргіі
2. comm. гандлёвая кро́пка (кіёск, крама і да т.п.); спецыялізава́ная кра́ма; фі́рменная кра́ма;
a retail outlet for exotic fish ро́знічная кра́ма экзаты́чных ры́бак
3. выпускна́я адту́ліна, сцёк;
a sewage outlet памы́йны сцёк
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
Пры́вярка ’адтуліна ў венцяры, праз якую заходзіць рыба’ (гродз., Жыв. НС). Няясна. Магчыма, звязана з верая (гл.), параўн. польск. przywierać ’прысланяць, прычыняць’ (што да *verti ’адчыняць, зачыняць’ і пад.), wierzej ’аднастворкавая брамка’ і wierzejа ’двухстворкавая брамка з дошак’, параўн. таксама ст.-польск. wierzejny ’агульны, адкрыты’. Параўн. Антропаў, Супр. чыт. III, 17. Гл. наступнае слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
во́чка ж
1. (памянш.-ласк) Äuglein n -s, -;
2. (адтуліна) Loch n -(e)s, Löcher; Gúckloch n (дзвярное);
3. карт Áuge n -s, -n;
4. (у бульбы) Áuge n -s, -n;
5. (пры вязанні) Másche f -, -n
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
◎ Ле́тка 1 ’летняя пшаніца’ (полац., Нар. лекс.). Утворана ад лёта (гл.) па тыпу ярка ’яравая пшаніца’.
◎ Летка 2 ’адтуліна ў вуллі для пчол’ (пін., КЭС). Да ляток ’тс’. Аформлсна ж. р. па аналогіі да дзірка.
◎ Летка 3 ’рыба гусцерка, Blicca Bjoerkna L.’ (зах.-дзвін., Інстр. 2, Жук.). Няясна. Магчыма, роднаснае з лат. teste ’рачная камбала’, літ. tekstas ’плоскі’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пра́га ’жэрдка, якая закрывае праход на адроджаную пашу’ (Сцяшк. Сл.), про́га ’жэрдка, якой закрываюць праход’, ’праход у агароджы’ (смарг., Сл. ПЗБ), сюды ж прагве́нь ’бервяно ці нізенькая сценка, якая аддзяляе ток у гумне’ (віл., Сл. ПЗБ). Паводле Лаўчутэ (Балтизмы, 50), з літ. pragà ’адтуліна, пралаз, пралом’. У бел. словах адбыўся семантычны пераход ’праход, пралаз’ — ’тое, чым іх закрываюць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)