забяспе́чыць, -чу, -чыш, -чыць; -чаны; зак.
1. каго-што. Даць дастатковыя матэрыяльныя сродкі для жыцця.
З. сваю сям’ю прадуктамі.
2. каго-што, чым. Даць чаго-н. у неабходнай колькасці.
З. горад электраэнергіяй.
3. што. Зрабіць цалкам магчымым, сапраўдным, рэальна выканальным.
З. мір ва ўсім свеце.
З. выкананне плана.
|| незак. забяспе́чваць, -аю, -аеш, -ае.
|| звар. забяспе́чыцца, -чуся, -чышся, -чыцца; незак. забяспе́чвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
|| наз. забеспячэ́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
просапапе́я
(гр. prosopopiia)
стылістычны зварот, у якім прадмету надаюцца ўласцівасці, што яму рэальна не належаць; увасабленне.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
канкрэ́тны
(лац. concretus = згушчаны, ушчыльнены)
які рэальна існуе, дакладны, пэўны ў адрозненне ад абстрактнага, адцягненага (напр. к. прадмет, к-ая прапанова).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Ланцэ́т ’невялікі хірургічны нож, востры з двух бакоў’ (ТСБМ). Паводле Крукоўскага (Уплыў, 88), прыйшло з рускай мовы. Аднак рэальна магло быць запазычана праз польскую мову. Першакрыніцай з’яўляецца франц. lancette ’тс’ < lance ’піка, дзіда’ < лац. lancea ’тс’ (Фасмер, 2, 458; Слаўскі, 4, 44).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кудзе́нь ’дзень’ (Сцяшк. Сл.). Ці не да *kъ‑dьnь? Параўн. такія выразы, як рус. к вечеру, польск. k wieczoru, н.-луж. ku dnju (ESSJ SG, 1, 102). Магчыма, форма кудзень рэальна не існуе. Параўн. адзіны прыклад: «Такийа ўжо куднʼи зрабʼилʼисʼа малыйа» (Сцяшк. Сл., 223).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
наміналі́зм
(ад лац. nominalis = імянны)
кірунак у сярэдневяковай філасофіі, паслядоўнікі якога лічылі, што рэальна існуюць толькі адзінкавыя прадметы, а агульныя паняцці з’яўляюцца прадуктам чалавечай думкі.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
◎ Каўця́х ’камяк памёту’ (Шат.). Здаецца, фармальна тоеснае з укр. ковтях ’валасы, якія збіліся ў камякі’ (Грынч.). У аснове ляжыць слав.⇉’камяк’, якое можна вывесці з рэальна існуючых лексем, (параўн. каўтун, у якога ёсць значэнне ’збіты пук валасоў, поўсці’). Усх.-слав. *къ11‑ипъ (гл.), магчыма, звязана з прасл. дзеяслова* *kъltati ’калыхацца, гайдацца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Зілязе́нь ’качар’ (віц., Нар. сл.), (тураў.) зелезён ’тс’. Форма з азванчэннем першага зычнага ўзыходзіць да ўсх.-слав. селезень < selzěnь < selg‑. Прасл. selg‑ насуперак Фасмеру (3, 595) цалкам рэальна давала і ўсх.-слав. солог‑ у злучэнні гуска сологая ў Наўг. грамаце на бяросце № 330. Пачатковае з‑ магло ўзнікнуць пад уздзеяннем наступнага ‑з‑ у выніку дыстантнай асіміляцыі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ГІПАКСІ́Я
(ад гіпа... + лац. oxygenum кісларод),
анаксія, кіслароднае галаданне, кіслародная недастатковасць, паніжаная колькасць кіслароду ў тканках арганізма. Пры гіпаксіі зніжаецца насычанасць кіслародам крыві (гіпаксемія). Бывае ў тых, хто падымаецца на вял. вышыню (лётчыкі, альпіністы), пры хваробах органаў дыхання, сардэчна-сасудзістай сістэмы, атручэнні ядамі. Прыкметы: боль галавы, моташнасць, частковая страта здольнасці рэальна ацэньваць абставіны і кіраваць рухамі. Лячэнне: ліквідацыя асн. хваробы, удыханне кіслароду, сардэчныя сродкі.
т. 5, с. 253
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Ке́рзаць ’плесці (лапці, каробку), не надта ўмеючы’ (Янк. III, Гарэц., Нар. словатв.), ’вязаць, блытаць’ (Сл. паўн.-зах.). Запазычанне з балт., параўн. літ. ker̃zinti, kerzénti ’марудна рухацца’ (Грынавецкене і інш., LKK, 16, 1975, 183–184; Лаўчутэ, Балтизмы, 67). Трэба адзначыць, што літоўскія прыклады семантычна вельмі далёкія. Больш рэальна ў якасці першакрыніцы слова з невядомага субстратнага ўсходнебалтыйскага дыялекту. Магчыма, тут атрымалася кантамінацыя з іншымі назвамі пляцення лапцяў. Параўн. абарсаць, варсаць, бэрсаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)