Verbum

анлайнавы слоўнік

БРУ́НТЛАНД (Brundtland) Гру Харлем

(н. 20.4.1939, Осла),

дзяржаўны і палітычны дзеяч Нарвегіі. Скончыла ун-т у г. Осла і Гарвардскі ун-т (ЗША). У 1974—79 міністр па пытаннях аховы навакольнага асяроддзя. З 1977 дэп. парламента. У 1975—81 нам. старшыні, з 1981 старшыня Нарвежскай рабочай партыі (НРП). У 1979—81 старшыня знешнепаліт. к-та сторцінга (парламента), з 1986 — Міжнар. камісіі па навакольным асяроддзі і развіцці. У 1981, 1986—89 і з 1990 прэм’ер-міністр Нарвегіі.

т. 3, с. 268

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Асла́ асялок (БРС, Сцяшк.), асёлак (Сцяшк., Бір. дыс., Выг. дыс., Смул.), усёлак ’мянташка’ (Выг. дыс.). Рус. осла, осёлок, укр. осла, оселок, польск. osła, osełka, палаб. våslă, н.-луж. woslica, славац. osla, славен. ósla, ст.-слав., ст.-рус. осла ’тс’, в.-луж. wósła ’граўвакка (мінерал тыпу пясчаніку)’. У рускай, славацкай яшчэ ’закаліна ў хлебе’, у славенкай ’зацвярдзенне залоз’, у польскай дыял. ’брусок рознага рэчыва’, напр. масла. Параўн. чэш. дыял. мянушка Osla. Паводле Фасмера, 3, 157, сюды ж балг. осил ’восць’, што наўрад ці правамерна без прамежкавых фактаў; Трубачоў (Зб. Курыловічу, 332) лічыць літ. aslà ’земл. падлога, мянташка’ запазычаным з польскай ці іншых славянскіх моў. Не выклікае сумненняў, што прасл. *osla ўтворана ад і.-е. кораня *ăkʼ‑; звычайна пры гэтым звяртаюць увагу на яго значэнне востры’ і супастаўляюць з арм. asełn ’ігла’, грэч. ἀκόνη ’асялок’ (Мейе, Études, 419) ці англ. ail ’асялок’. Аднак наяўнасць верхнялужыцкага значэння дае магчымасць лічыць, што першаснае значэнне тут не ’вастрэнне’, а ’камень’, што звязвае слова з ст.-інд. ásman камень, неба’ і пад. Нельга выключыць, што ў словах асёлак, аселіца ’лугавіна на прысядзібным участку’, аселіна ’неаранае поле, пакінутае для пашы’ адлюстраваліся нейкія старыя сувязі з *os(ь)la ’камень > глеба’ (Міклашыч, — па Безлаю, Vodna im., 2, 65). Зыходнае значэнне ’камень’ дае больш магчымасцей для тлумачэння значэнняў ’закаліна ў хлебе’, ’зацвярдзенне’ і іншых значэнняў слова асла і вытворных побач з ’мянташка’. Нельга быць пэўным у правамернасці сувязі значэнняў ’востры’ і ’камень’ у індаеўрапейскіх мовах, магчыма, тут аманімія кораняў; у карысць адзінства кораня сведчыць хец. aku ’востры камень’ (Іванаў, Общеинд., 45), але санскрыцкае значэнне ’камень’ і неба’ сведчыць хутчэй пра іншыя семантычныя адносіны. Параўн. асялок, асёлка, асілак, востры.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ЛА́НГЕ (Lange) Крысціян

(17.9.1869, г. Ставангер, Нарвегія — 11.12.1938),

дзеяч нарв. і міжнар. руху прыхільнікаў міру. Скончыў ун-т у Осла (1893). Настаўнічаў. У 1909—33 ген. сакратар Міжпарламенцкага саюза. Выступаў з пазіцый пацыфізму. У 1920—37 дэлегат ад Нарвегіі ў Лізе нацый. Нобелеўская прэмія міру 1921 (разам з Х.Я.Брантынгам).

т. 9, с. 117

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

БО́РХГРЭВІНК (Borchgrevink) Карстэнс

(1.12.1864, Осла — 23.4.1934),

нарвежскі падарожнік. У 1894—95 плаваў матросам у антарктычных водах на нарв. кітабойным судне «Антарктык». 24.1.1895 першы ў гісторыі антарктычных даследаванняў высадзіўся на ўзбярэжжы Антарктыды (каля мыса Адэр). У 1898—99 арганізаваў першую зімоўку на мацерыку. Дасягнуў 78°50′ паўд. шыраты. Зрабіў падрабязнае апісанне Ледзянога бар’ера Роса.

т. 3, с. 218

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Ex verbis fatuus, pulsu cognoscitur olla

Дурня пазнаюць па словах, а гаршчок ‒ па ўдару.

Дурака узнают по словам, а горшок по удару.

бел. Відзіш карову спераду, каня ззаду, а дурня з усіх бакоў. Па латках пазнаць скупога, а па смеху дурнога. Знаць пана па халявах.

рус. Осла познаёшь по ушам, а дурака ‒ по словам. Знать сову по перьям, сороку по языку, осла по ушам, медведя по когтям, а дурака по речам. Из пустой клетки ‒ или сыч, или сова; из пустой головы ‒ пустые слова. У дурака дурацкая и речь.

фр. A fol ne faut point de sonnette (Дураку совершенно не нужен звонок).

англ. A bird is known by its note, and a man by his talk (Птицу узнают по песне, а человека ‒ по речам).

нем. Den Esel kennt man an den Ohren, an der Rede den Toren (Осла знают по ушам, по речам ‒ дурака).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Simia simia est, etiam si aurea gestet insignia

Малпа застаецца малпай і ў залатых знаках узнагароды.

Обезьяна остаётся обезьяной и в золотых знаках отличия.

бел. Хто дурнем нарадзіўся, дурнем і памрэ. І кот з вусамі, ды ганяецца за мышамі.

рус. Обезьяна и в золотом наряде обезьяна. Останется дурак навеки дураком. Осёл останется ослом и в орденах и в лентах. Осла хоть в Париж, всё будет рыж. Кляча и в золотой узде не конь.

фр. Menez un âne à la Mecque, vous n’en ramenderez qu’un âne (Ведите осла хоть в Мекку, оттуда вы приведёте только осла).

англ.

нем. Bär bleibt Bär, führt man ihn auch übers Meer (Медведь остаётся медведем, даже если его везут за море). Ein Esel bleibt ein Esel, und käm er nach Rom (Осёл остаётся ослом, и даже если бы он пришёл в Рим).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

А́БЕЛЬ (Abel) Нільс Генрык

(5.8.1802, каля г. Ставангер, Нарвегія — 6.4.1829),

нарвежскі матэматык. Скончыў ун-т у Осла (1825), працаваў у ім і ў Інж. школе. Даказаў невырашальнасць у радыкалах агульных алг. ураўненняў вышэй за 4-ю ступень (1824). Адначасова з К.Якобі заклаў асновы тэорыі эліптычных функцый; даследаваў інтэгралы ад алг. функцый (абелевы інтэгралы). Аўтар даследавання па тэорыі лікаў і радоў. Працы пры жыцці не атрымалі прызнання.

Літ.:

Оре О. Замечательный математик Н.Х.Абель: Пер. с англ. М., 1961.

т. 1, с. 20

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

БРОК (Broch) Олаф

(4.8.1867, г. Хортэн, Нарвегія — 28.1.1961),

нарвежскі мовазнавец-славіст. Праф. ун-та ў Осла (1900). Стваральнік слав. апісальнай фанетыкі. Даследуючы слав. мовы, значную ўвагу аддаваў бел. мове і яе дыялектам («Пра адзін беларускі дыялект на поўдзень ад Вільні», 1957). Аўтар прац: «Нарыс фізіялогіі славянскай мовы» (1910), «Гаворкі на захад ад Масальска» (1916). Пераклаў на нарв. мову «Ганну Карэніну» Л.Талстога і «Братоў Карамазавых» Ф.Дастаеўскага.

Тв.:

Studien von der slovakisch-kleinrussischen Sprachgrenze im östlichen Ungarn. [T. 1—2]. Kristiania, 1897—99;

Die Dialekte des südlichsten Serbiens. Wien, 1903.

т. 3, с. 258

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ДЗМІ́ТРЫЕЎ Аляксандр Сяргеевіч

(н. 19.1.1935, С.-Пецярбург),

рускі дырыжор. Нар. арт. СССР (1990). Скончыў Ленінградскую кансерваторыю (1958). У 1968—69 удасканальваў майстэрства ў Х.Свароўскага (Вена) і Я.Мравінскага. З 1960 гал. дырыжор сімф. аркестра Карэльскага радыё і тэлебачання, з 1971 — ленінградскага Малога т-ра оперы і балета, з 1977 — акад. сімф. аркестра С.-Пецярбургскай філармоніі імя Дз.Шастаковіча. У 1971—94 выкладаў у С.-Пецярбургскай кансерваторыі. На кантрактнай аснове працуе за мяжой, гал. дырыжор філарманічнага аркестра ў г. Осла. Пад яго муз. кіраўніцтвам пастаўлены шэраг опер і балетаў. Лаўрэат Усесаюзнага конкурсу дырыжораў (1966).

т. 6, с. 124

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Asinus ad lyram (Phaedrus)

Асёл аб ліры [мяркуе, судзіць].

Осёл о лире [судит].

бел. Як свіння на саладзінах [знацца, разбірацца].

рус. Не свиным рылом лимоны нюхать. Как свинья в апельсинах [разбирается].

фр. Qu’a de commun l’âne avec la lyre? (Что общего y осла с лирой?).

англ. An ass at the lyre (Осёл на лире играет).

нем. Die Kuh weiß nichts vom Sonntag (Корова ничего не знает о воскресеньи).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)