кно́тавы, ‑ая, ‑ае.

Які мае адносіны да кнота. Кнотавы нагар. // Які дзейнічае пры дапамозе кнота. Кнотавая газніца.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

нагарэ́ць¹, 1 і 2 ас. не ўжыв., -ры́ць; зак.

1. Даць нагар.

Кнот нагарэў за вечар.

2. безас., чаго. Расходавацца ў нейкай колькасці (пра паліва, электрычную энергію; разм.).

Нагарэла многа электрычнасці.

|| незак. нагара́ць, -а́е і нага́рваць, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Ábbrand

m -(e)s, -brände тэх. нага́р, ака́ліна

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

нагара́ць, нагарэ́ць

1. (даць нагар) Ruß ánsetzen;

◊

мне нагарэ́ла ich hábe éinen Rüffel bekómmen

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

◎ Каржа́віць, каржэць ’пакрыцца брудам, граззю’ (Др.-Падб., Гарэц.), параўн. рус. каржевина ’жалезны нагар, акаліна’, да іржа (гл.) з прэфіксам ко- (Фасмер, 2, 198).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

нагарэ́ць, ‑рыць; зак.

1. Даць нагар. Нагарэў кнот свечкі.

2. безас. чаго. Расходавацца ў нейкай колькасці (пра паліва, электрычную энергію і пад.). Нагарэла многа электрычнасці.

3. безас. Разм. Быць пакараным, атрымаць вымову за што‑н. — Не нагарыць за самавольную адлучку? — пацікавіўся Кастусь. Якімовіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Сампо́рык ’рэдкі малапажыўны суп’ (Скарбы). Дэрыват ад польск. sapory ’прысмакі, соўсы’ з другаснай назалізацыяй і нарашчэннем дэмінутыўнага суфікса. Да гэтай жа крыніцы ўзыходзіць і сапо́рак ’нагар у люльцы’ (трак., Сл. ПЗБ). Польскае слова з лац. sapa ’від сока’, sapor ’смак’ (Брукнер, 481). Да семантыкі сапорак параўн. сос (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Насос 1 ’запаленне неба (у коней)’ (Гарэц., Бяльк.), насосы ’пухліна дзёснаў за пярэднімі зубамі’ (Клім., Пятк.), рус. насосы ’тс’, ’малочніца ў дзяцей’, польск. nasosy ’запаленне дзёснаў у коней’. Да ссаць (гл. Фасмер, 3, 47).

Насос 2 ’нагар (у люльцы)’ (ТС). Гл. ссаць ’смактаць’, параўн. нассацца ’насмактацца’ (ТС).

Насос 3 ’сала, якое соліцца ў расоле’ (Сл. ПЗБ). Да насса́ць ’насядуць’, гл. ссаць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Сма́лец ‘шмалец’ (Шат., Сцяшк., Вешт.), ‘шмалец; нагар у люльцы’ (ТС), сма́лец, сма́ляц, сма́лець ‘тс’ (смарг., баран., беласт., Сл. ПЗБ). З польск. smalec ‘тлушч’ (Сл. ПЗБ, 4, 498). Ужо ст.-бел. (XVI ст.) смалецъ ‘топлены тлушч, шмалец’ < ст.-польск. smalec < ням. Schmalz (Булыка, Лекс. запазыч., 117). Борысь (561) удакладняе паходжанне ст.-польск. smalc < с.-в.-ням. smalz ‘топлены тлушч; шмалец, тлушч, масла’. Гл. шмалец.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Туск ‘выпат, пот’ (пін., Нар. лекс.), ‘пот, вільгаць’: гарачка, аж туск з его іде (Альп.). Няясна. Найбольш блізкім фармальна і семантычна з’яўляецца серб.-харв. ту̀ска ‘вытапкі, выжаркі’, якое Скок (3, 507) выводзіць з trȕska ‘шлак, нагар’, параўн. таксама рус. бранск. туска́ ‘невялікая, малая колькасць’ (СРНГ). Далёкія семантычна рус. дыял. туск ‘змрок, бяльмо’ < прасл. *tǫskъ (Страхаў, Palaeoslavica, 22, 1, 224), ту́ски ‘вочы’, як здаецца, з’яўляюцца выпадковымі супадзеннямі. Гл. таксама рус. туск ‘туман, цемната’, гл. Фасмер, 4, 126 (з няпэўнай этымалогіяй).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)