Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
матIм matt;
шах і мат! Schach und matt!;
паста́віць маткаму-нj-n matt sétzen;
мат у тры хады́ matt in drei Zügen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
матIIм (лаянка) гл мацюкі;
◊ крыча́ць благі́м матамразм aus Léibeskräften schréien*; wie am Spieß brüllen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
мат
(фр. mat, ад ар. māt = памёр)
становішча ў шахматнай гульні, калі кароль, які знаходзіцца пад ударам фігуры праціўніка, не можа абараніцца.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
Мат1 ’брыдкая лаянка’ (ТСБМ, Растарг., ТС), ма́та ’тс’ (ТС), ’голас’ (Нас., Бяльк.), ма́тавы голас ’роспачны, адчайны’ (Нас.), сесці ма́том ’не крануцца ў рост, не расці’ (напр., цыбуля) (ТС). Рус.пск., цвяр., смал., ярасл., арханг.мат ’крык, моцны голас’, наўг., валаг.ма́том ’вельмі моцна, вельмі многа’, наўг., ’мат’, ’прывід, страшыдла’, вяц. ’дурны’, матом ’адчайна, смела’. Бел.-рус. ізалекса. Паводле Мартынава (Бел.-рус. ізал., 70), лексема мат — запазычанне з гоц.moþs ’лютасць, шаленства, унутраная духоўная сіла’. Параўн. таксама ст.-англ.mōd ’смеласць’ і ст.-ісл.mōðr ’роспач’, ням.mit wildem Mut = рус.лихим матом.
Мат2 ’становішча ў шахматнай гульні’, ’безнадзейнае становішча’ (ТСБМ). З польск. ці рус., у якія праз ням.matt, schachmatt ці франц.échec et mat ’шах і мат’ < араб.eš šâh mât ’кароль памёр’ (Бернекер, 2, 25; Фасмер, 2, 579).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прыма́ты, -аў, адз. -ма́т, М -ма́це, м. (спец.).
Атрад найбольш высокаарганізаваных млекакормячых (людзі, малпы і паўмалпы).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)