прыма́ты, -аў, адз. -ма́т, М -ма́це, м. (спец.).

Атрад найбольш высокаарганізаваных млекакормячых (людзі, малпы і паўмалпы).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

ма́та, -ы, ДМ ма́це, мн. -ы, мат, ж.

Пляцёнка з саломы, чароту, травы і пад., якую звычайна сцелюць на падлогу.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

mate​2 [meɪt] n. мат (у шахматах)

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

checkmate [ˈtʃekmeɪt] n. chess шах і мат

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

ша́хматы, -мат.

1. Гульня белымі і чорнымі фігурамі і пешкамі на дошцы ў 64 клеткі, якая заключаецца ў тым, што кожны з двух партнёраў імкнецца аб’явіць мат¹ каралю саперніка, а таксама адпаведны від спорту.

Гуляць у ш.

Першынство свету па шахматах.

2. Фігуры і пешкі для такой гульні.

Дарожныя ш.

|| прым. ша́хматны, -ая, -ае.

Ш. гурток.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

гарма́та, -ы, ДМ -ма́це, мн. -ы, -ма́т, ж.

Агульная назва артылерыйскай зброі (пушка, гаўбіца, марціра і інш.).

Супрацьтанкавая г.

|| прым. гарма́тны, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

заматава́ць, ‑тую, ‑туеш, ‑туе; зак., каго-што.

У шахматнай гульні — даць мат. Заматаваць караля.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

спёрты ​1, ‑ая, ‑ае.

Дзеепрым. зал. пр. ад сперці ​1.

•••

Спёрты мат — у шахматнай гульні — мат, пры якім уласныя фігуры не дазваляюць каралю заняць бяспечнае поле.

спёрты ​2, ‑ая, ‑ае.

Душны, нясвежы (пра паветра). У вялікім класным пакоі, адведзеным пад каравулку, ударыла ў нос спёртым паветрам. Навуменка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

гра́мата, -ы, ДМ -маце, мн. -ы, -мат, ж.

1. Уменне чытаць і пісаць.

Вучыць грамаце.

2. Афіцыйны дакумент.

Даверчая г.

Ахоўная г.

◊

Кітайская грамата (разм.) — пра што-н. незразумелае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

checkmate

[ˈtʃekmeɪt]

1.

v.

1) паста́віць ма́т (у ша́хматах)

2) ца́лкам перамагчы́; параліжава́ць праці́ўніка

2.

n.

1) мат -у m. (у ша́хматах)

2) по́ўная пара́за

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)