Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
вы́трашчыць, ‑шчу, ‑шчыш, ‑шчыць; зак., што.
Разм. Шырока раскрыць (пра вочы); вытарашчыць. Нагнуўшыся, .. [маці] прыцягнула мяне да сябе і сказала: — Ну чаго вачаняты вытрашчыў?..Хадановіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вы́тарачыць ’вытарашчыць вочы’ (З нар. сл., навагр.). Рус.дыял.вы́торочить ’абшыць, аблямаваць’ і ’высунуць, вытарашчыць вочы’; ’выстраіцца, убрацца’, вы́торочки ’вочы, зрэнкі’. У бел. запазычанне з рус., таму што слова цалкам ізаляванае. Не зусім ясна, ці звязана рус.выторочить ’тарашчыць вочы’ з вы́торочить, торочи́ть, торока (гл. таро́кі). Магчыма семантычнае развіццё: выторочить ’звольніць з тарокаў’ → ’выцягнуць, высунуць вонкі’ → ’вытарашчыць вочы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вы́тарашчаны, ‑ая, ‑ае.
1.Дзеепрым.зал.пр.адвытарашчыць.
2.узнач.прым. Тое, што і вытрашчаны (у 2 знач.). Вытарашчанымі вачамі .. [Сівалоб] глядзеў на даярак і нічога не разумеў.Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
*Вы́рапіць, вы́рапити (очи) ’вытарашчыць вочы’ (Бес.). Няясна. Магчыма, звязана з рыпець, рыпаць (гл.), рус.рыпе́ть, польск.rypać, славац.rapkať і г. д.; асабліва параўн. укр.ра́піти ’тс’. Адносна семантыкі параўн. вызверыцца ’закрычаць са злосцю’ і ’вытарашчыць вочы’, г. зн. дзеяслоў, відавочна, меў сінкрэтычнае значэнне ’крычаць, вытарашчыўшы вочы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
bug out (of the eyes)
informal
вы́тарашчыць во́чы (ад зьдзіўле́ньня ці ўзбуджэ́ньня)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)