першапачатко́вы
1. в разн. знач. первонача́льный;
п. прае́кт — первонача́льный прое́кт;
п. стан — первонача́льное состоя́ние;
2. (представляющий собой первую стадию) первонача́льный, перви́чный;
п. перы́яд хваро́бы — первонача́льный (перви́чный) пери́од боле́зни;
○ ~выя лі́кі — мат. первонача́льные чи́сла;
~вая фу́нкцыя — мат. первонача́льная фу́нкция;
~выя накапле́нні — эк. первонача́льные накопле́ния
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
прасякне́нне, ‑я, н.
Стан паводле дзеясл. прасякнуць (у 2 знач.). Калі Маякоўскі дакранаўся да факта ці з’явы, можа ўбачаных і апісаных іншымі, яны пачыналі выглядаць зусім па-новаму, .. пачыналі першаіснаваць. Гэта ішло ад глыбокага прасякнення наватарскім духам часу. Лужанін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пара́дкавацца, ‑куюся, ‑куешся, ‑куецца; незак.
1. Разм. Прыводзіць што‑н. у парадак, у належны стан. Цётка Марыся доўга тупала яшчэ, адсюль-адтуль паглядаючы ў акно, што выходзіла на браму. Потым пайшла парадкавацца на кухню. Пальчэўскі.
2. Зал. да парадкаваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ашале́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.
1. Захварэць на шаленства; звар’яцець.
2. Разм. Прыйсці ў стан раз’юшанасці; здурнець ад страху. — Ашалець трэба ад усёй гэтай бухгалтэрыі! — гаворыць Шарэйка. Брыль. [Наздрэйка:] — Ды што ты, чалавек! Ашалеў?!... Што ты мне вокны б’еш? Крапіва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
курэ́нь, курэня, м.
1. Абл. Будан. — Мы ўжо і курані ў лесе пабудавалі, і хлеб, які быў, пахавалі. Шчарбатаў.
2. Жылая хата ў некаторых месцах Украіны, Дона.
3. Гіст. Асобная часць Запарожскага войска, а таксама ваенны стан такой часці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зно́шванне 1, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. зношваць 1 — знасіць 1 і стан паводле знач. дзеясл. зношвацца — знасіцца. Зношванне адзення. Зношванне дэталей машын.
зно́шванне 2, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. зношваць 2 — знесці 1 (у 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гумо́р, ‑у, м.
Душэўны стан, настрой. Марынка адразу заўважыла, што Вера не ў гуморы і таму ўвесь час маўчыць, нават не азірнецца. Шыцік. Дырэктар быў у добрым гуморы — сход прайшоў так, як ён і разлічваў, без бурных размоў. Хадкевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ста́тыка, ‑і, ДМ ‑тыцы, ж.
1. Раздзел тэарэтычнай механікі, які вывучае раўнавагу цел пад уздзеяннем сіл.
2. Стан спакою, раўнавагі; проціл. дынаміка. // перан. Нязменнасць, адсутнасць руху, развіцця. Паказ характару ў статыцы ў пэўнай меры абмяжоўвае магчымасці пісьменніка. Дзюбайла.
[Грэч. statikē — раўнавага.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цэнтраліза́цыя, ‑і, ж.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. цэнтралізаваць і стан паводле знач. дзеясл. цэнтралізавацца. Цэнтралізацыя дзяржавы. Цэнтралізацыя зямель. Працэс цэнтралізацыі капіталу.
2. Кіраванне чым‑н. з адзінага цэнтра.
•••
Дыспетчарская цэнтралізацыя — сістэма кіравання стрэлкамі і святлафорамі на чыгуначных станцыях.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Плёхаць ’плюхаць’ (ТСБМ, Клім., Растарг.), ’плёскаць’ (ТС), плёхацца ’плюхацца’ (Шат.; Растарг.; маст., пух., Сл. ПЗБ; сміл., Стан.), ’плёскацца’ (ТС), ’пялёскацца’ (люб., Жыв. НС), плёхнуць ’плюхнуць, выліць’ (Бяльк.), пліхну́ць ’плюхнуць, пырснуць’ (Касп.), плёхыньня, плёхкыньня ’плюханне’ (Юрч. СНЛ), плёхнуць ’плёснуць, плюхнуць’ (сміл., Стан.), плёшчыты ’шумець (пра ваду)’ (Сл. Брэс.), плёшчы́ты ’тс’ (пін., Нар. лекс.), плёхоті́ты ’тс’, ’бурчэць пры цячэнні’ (іван., ЛА, 5). Рус. плёхать, плеха́ть ’пырскаць, плёскаць’, плёхнулася, плехаться ’выплюхвацца’, н.-луж. plěšyś ’цячы, ліцца’, харв. plejati ’біць, удараць’. Да пле́скаць (гл.) з экспрэсіўнай зменай ск > х. Сюды ж плёха ’той, хто вымачыўся, плёскаючыся ў вадзе’ (ТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)