цаката́ць, ‑качу, ‑кочаш, ‑коча; незак.
Разм. Утвараць рэзкія кароткія гукі, падобныя на дробны стук, траскатню. Дзень і ноч цакатаў.. [завод] сваімі станкамі. Корбан. Цакаталі ляскоткі, дробна і гулка выбухалі бубны. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ша́рхаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Разм. Утвараць прыглушаны гук, шум. Мерна, роўна шархала .. [піла], уядалася ў крамяную белую моц дрэва. Мележ. Чуваць ненадакучлівы голас экскурсавода, і асцярожна шархае мноства .. ног... Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
БІЯЛАГІ́ЧНАЕ ЎЗМАЦНЕ́ННЕ,
біямагніфікацыя, канцэнтраванне, назапашванне (да 10—20-кратнага) шэрагу хім. рэчываў (напр., пестыцыдаў, радыенуклідаў) у трафічных ланцугах. Некаторыя забруджвальнікі, якія не разбураюцца, назапашваюцца і біялагічна ўзмацняюцца пры праходжанні па харч. ланцугах і біял. цыклах. Аб’ядноўваючыся з інш. рэчывамі навакольнага асяроддзя, яны могуць утвараць новыя рэчывы з атрутнымі уласцівасцямі. Прадухіляецца біялагічнае ўзмацненне толькі выключэннем забруджвальнікаў з сістэмы жыццезабеспячэння. Найб. характэрна біялагічнае ўзмацненне для хлорарган. пестыцыдаў.
т. 3, с. 171
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГІГРАСКАПІ́ЧНАСЦЬ
(ад гігра... + грэч. skopeō назіраю),
здольнасць некаторых рэчываў і матэрыялаў паглынаць вільгаць з паветра. Уласцівая матэрыялам капілярна-сітаватай структуры (драўніна, зерне і інш.), у тонкіх капілярах якіх адбываецца кандэнсацыя вільгаці, а таксама рэчывам, якія добра раствараюцца ў вадзе (харч. соль, цукар, канцэнтраваная серная к-та), і асабліва хім. злучэнням, здольным утвараць крышталегідраты. Некаторыя гіграскапічныя рэчывы (напр., бязводны хларыд кальцыю) выкарыстоўваюць як асушальнікі паветра.
т. 5, с. 219
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
храпці́, ‑пу, ‑пеш, ‑пе; ‑пём, ‑пяце; пр. хроп, храпла, ‑ло; незак.
1. Утвараць храп 1 (у 1 знач.). [Сцёпка:] Усе мае таварышы заснулі і моцна храпуць. Мне таксама хочацца спаць. Колас. Пацейчык падгарнуў пад сябе торбу з хлебам і заснуў, нават пачаў храпці. Чорны. // Разм. Моцна спаць, пераважна з храпам. Моцна стукнуўшы дзвярыма, .. [Кірыл], не распранаючыся, валіўся на ложак і амаль да паўдня хроп. Кавалёў.
2. Утвараць храп 1 (у 2 знач.). Конь хроп, з-пад яго капытоў выляталі камякі снегу. Бураўкін. Коні ашалела храплі і кідаліся на вароты. Сабаленка. Храпуць, іржуць коні, раз-пораз ускідваецца лаянка, гатова загарэцца бойка. Мележ. // Утвараць сіплыя гукі (аб прадметах). У зубах храпла і свістала маленькая счарнелая люлечка. Грахоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ці́ўкаць, ‑ае; незак.
Абзывацца гукамі, падобнымі па «ціў-ціў» (пра птушак). У бярозах і асінах ціўкалі птушкі. Бураўкін. // Утвараць тонкі, высокі гук (пра кулі і пад.). Над галавой ціўкалі кулі. Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мо́ршчыць, -чу, -чыш, -чыць; незак., што.
1. Збіраць у маршчыны (скуру, часткі твару).
М. лоб.
2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), перан. Утвараць складкі на гладкай паверхні.
Вецер моршчыць ваду.
|| зак. намо́ршчыць, -чу, -чыш, -чыць; -чаны (да 1 знач.) і змо́ршчыць, -чу, -чыш, -чыць; -чаны.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пстры́каць, -аю, -аеш, -ае; незак.
1. каго-што. Даваць пстрычкі каму-н.
П. па лбе.
2. чым і без дап. Утвараць кароткія рэзкія гукі.
П. пальцамі.
3. перан. Злавацца, выказваючы незадавальненне (разм.).
Чаго пстрыкаеш, чым незадаволены?
|| аднакр. пстры́кнуць, -ну, -неш, -не; -ні́.
|| наз. пстры́канне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
чмы́хаць, -аю, -аеш, -ае; незак.
1. 3 шумам выпускаць паветра праз ноздры.
2. Смеючыся, плачучы, утвараць гук носам ці губамі.
3. Перарывіста, з шумам выпускаць паветра, пару, адпрацаваны газ.
4. перан. Выражаць незадаволенасць чым-н. (разм.).
|| аднакр. чмы́хнуць, -ну, -неш, -не; -ні.
|| наз. чмы́ханне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шыпе́ць, -плю́, -пі́ш, -пі́ць; -пі́м, -піце́, -пя́ць; -пі́; незак.
1. Утвараць глухія гукі, якія нагадваюць доўгі гук «ш».
Гадзюка шыпіць.
Шыпеў газавы струмень.
2. перан. Гаварыць здушаным ад злосці голасам (разм.).
3. перан. Вымаўляць доўгі гук «ш», патрабуючы цішыні.
|| наз. шыпе́нне, -я, н. і шып, -у, м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)