цар, ‑а, м.

1. Тытул манарха ў Расіі, Балгарыі і Сербіі. // Асоба, якая мае гэты тытул. Цар Іван Грозны. Цар Пётр І.

2. перан.; каго-чаго або які. Той, хто ўзвышаецца над усімі сабе падобнымі ў якіх‑н. адносінах. Чалавек — цар прыроды. Леў — цар звяроў. □ [Тайдо і Кос] ведалі, што гэта ёсць гняздо птушынага цара, — кондара. Маўр.

3. У спалучэнні з іншымі назоўнікамі характарызуе іх як штосьці незвычайнае сярод сабе падобных. Цар-гармата. Цар-звон. Царголад. Цар-баба. Кедр — цар-дрэва. □ — Такая гордая і паважная [Таня], што, здаецца, і прыступу да яе няма. Цар-дзеўка, ды і годзе! Машара.

•••

Без цара ў галаве — пра неразумнага, дурнаватага чалавека.

За царом Гарохам — вельмі даўно, не за нашай памяццю.

[Ад лац. caesar.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ме́сца ср., в разн. знач. ме́сто;

ён пабыва́ў у трох ~цах — он побыва́л в трёх места́х;

у ваго́не няма́ ме́сцаў — в ваго́не нет мест;

у кні́зе мно́га ціка́вых ме́сцаў — в кни́ге мно́го интере́сных мест;

у бага́ж зда́дзена пяць ме́сцаў — в бага́ж сдано́ пять мест;

маляўні́чае м. — живопи́сное ме́сто;

на ~цы злачы́нства — на ме́сте преступле́ния;

стая́ць на ~цы — стоя́ть на ме́сте;

сла́бае м. — сла́бое ме́сто;

балю́чае м. — больно́е ме́сто;

ні з м. — ни с ме́ста;

ву́зкае м.у́зкое ме́сто;

з м. на м. — с ме́ста на ме́сто;

мець м. — име́ть ме́сто;

во́чы на мо́крым ~цы — глаза́ на мо́кром ме́сте;

сэ́рца (душа́) не на ~цы — се́рдце (душа́) не на ме́сте;

ве́даць (знаць) сваё м. — знать своё ме́сто;

з м. ў кар’е́р — с ме́ста в карье́р;

не да м. — не к ме́сту, неуме́стно, некста́ти;

цёплае м. — тёплое ме́сто;

тапта́цца на м. — топта́ться на ме́сте;

на ро́ўным ~цы — на ро́вном ме́сте;

паста́віць на (сваё) м. — (каго) поста́вить на (своё) ме́сто (кого);

зру́шыць спра́ву з м. — сдви́нуть де́ло с мёртвой то́чки;

жыво́га м. няма́ — живо́го ме́ста нет;

пусто́е м. — пусто́е ме́сто;

паста́віць сябе́ на чыё-не́будзь м. — поста́вить себя́ на чьё-л. ме́сто;

то́лькі мо́крае м. застане́цца — то́лько мо́крое ме́сто оста́нется;

на сваі́м ~цы — на своём ме́сте;

агу́льнае м.о́бщее ме́сто;

няма́ м., не паві́нна быць м. — (чаму) нет ме́ста, не должно́ быть ме́ста (чему);

каб я з гэ́тага м. не сышо́ў (не сышла́) — не сойти́ мне с э́того ме́ста;

м. пад со́нцам — ме́сто под со́лнцем;

на (са́мым) ві́дным ~цы — на (са́мом) ви́дном ме́сте;

не знахо́дзіць (сабе́) м. — не находи́ть (себе́) ме́ста;

сухо́га м. няма́ — сухо́й ни́тки нет;

на го́лым ~цы — на го́лом ме́сте;

мазгі́ не на ~цы — не все до́ма;

на адны́м ~цы і ка́мень абраста́епосл. на одно́м ме́сте и ка́мень обраста́ет

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

прыхілі́ць сов.

1. пригну́ть, приклони́ть;

п. галі́нку — пригну́ть (приклони́ть) ве́тку;

2. (да чаго) прислони́ть (к чему);

п. да сцяны́ — прислони́ть к стене́;

3. (да каго, чаго) прижа́ть (к кому, чему);

ма́ці ~лі́ла сы́на да грудзе́й — мать прижа́ла сы́на к груди́;

4. (да каго) разг. привле́чь (к кому), расположи́ть (к кому);

ён ху́тка ~лі́ў нас да сябе́ — он бы́стро расположи́л нас к себе́;

няма́ дзе галаву́ п. — не́где го́лову приклони́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

mówić

mów|ić

незак. гаварыць; казаць;

~ić po polsku — гаварыць па-польску;

nie ma co ~ić — няма чаго гаварыць;

mówić co chcesz — гавары (кажы), што хочаш;

szczerze ~iąc — праўду кажучы; шчыра кажучы;

to mi nic nie ~i — гэта мне нічога не кажа;

cyfry ~ią za siebie — лічбы гавораць самі за сябе

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

nadawać się

nada|wać się

незак. падыходзіць; быць прыдатным; прыдавацца;

ten materiał ~je się na suknię — гэты матэрыял падыходзіць для сукенкі;

~wać się do picia (użytku) — быць прыдатным для піцця (выкарыстання);

ja się dzisiaj nie ~je do poważnej dyskusji — мне сёння не хочацца (у мяне няма настрою) удзельнічаць у сур’ёзнай дыскусіі

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

про́пасть ж.

1. (обрыв, бездна) про́рва, -вы ж., бе́здань, -ні ж., бяздо́нне, -ння ср., прадо́нне, -ння ср.;

доро́га над про́пастью даро́га над про́рвай (бе́зданню, бяздо́ннем, прадо́ннем);

2. перен. (глубокое расхождение) про́рва, -вы ж.;

3. (множество) разг. про́цьма, -мы ж.; бе́зліч, -чы ж.;

у меня́ про́пасть дел у мяне́ про́цьма (бе́зліч) спраў;

про́пасти на тебя́ нет бран. пагі́белі на цябе́ няма́;

тьфу, про́пасть! цьфу, згінь ты!

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

хоро́ший

1. до́бры;

хоро́шее настрое́ние до́бры настро́й;

хоро́шие ве́сти до́брыя ве́сткі;

хоро́ший знако́мый до́бры знаёмы;

2. (красивый) прыго́жы, харо́шы;

жить по хоро́шему жыць у зго́дзе (до́бра);

хоро́шее де́ло! ирон. до́брая спра́ва!;

хоро́ш, не́чего сказа́ть! ну і ну, няма́ чаго́ каза́ць!;

хоро́шему всю́ду хорошо́ до́браму чалаве́чку до́бра і ў запе́чку, а благаце́ бла́га і на куце́; до́брая душа́ нап’е́цца і з каўша́;

хоро́ш гусь! до́брая ца́ца!

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

mlden

1.

vt (D, bei D)

1) паведамля́ць, дакла́дваць, сігналізава́ць, рапартава́ць

er hat nichts zu ~ — яму́ няма́ чаго́ сказа́ць

die Zitungen ~ — газе́ты паведамэ́цюць

2) прапіса́ць

j-n bei der Polizi ~ — прапіса́ць [зарэгістрава́ць] каго́-н. у палі́цыі

2.

(sich) з’яўля́цца

sich zum Wort ~ — прасі́ць сло́ва

sich krank ~ — паве́даміць аб сваёй хваро́бе (па месцы працы)

sich ~ lssen* — прасі́ць далажы́ць [паве́даміць] аб сваі́м прыбыцці́ [аб сабе́]

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

цана́ ж эк, камерц Preis m -(e)s, -e;

ры́нкавая цана́ Mrktpreis m;

цвёрдая цана́ Fstpreis m, fster Preis;

дагаво́рная [дамо́ўная] цана́ Kommrzpreis m, Vertrgspreis m;

заку́пачная [нарыхто́ўчая] цана́ Beschffungspreis m;

арыентыро́вачная цана́ Rchtpreis m;

па цане́ zum Preis von … (D);

па высо́кай цане́ zu inem hhen Preis;

па́даць у цане́ im Preis snken*;

павыша́цца ў цане́ im Preis stigen*;

любо́й цано́й um jden Preis;

ве́даць сабе́ цану́ sich (D) sines Wrtes bewsst sein;

гэ́таму цаны́ няма́ das ist nbezahlbar, das ist mit Geld nicht zu bezhlen

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

сэнс м Sinn m -(e)s; Bedutung f -, -en (значэнне);

прамы́ сэнс der igentliche [dirkte] Sinn; Grndbedeutung f;

перано́сны сэнс der übertrgene Sinn, die übertrgene Bedutung;

у шыро́кім сэнсе im witen [witeren] Sinn(e);

адпаве́дны сэнсу snngemäß;

у по́ўным сэнсе сло́ва im whrsten Sinn(e) des Wrtes;

у пэ́ўным сэнсе in gewssermaßen Sinn;

здаро́вы сэнс gesnder Mnschenverstand;

няма́ сэнсу (не трэба) es hat kinen Sinn, es ist snnlos, es lohnt sich nicht;

у сэнсе (у дачыненні да чаго) in Hnsicht auf (A), im Hnblick auf (A)

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)