sprawa

spraw|a

ж.

1. справа;

mieć ~ę — мець справу;

zdać ~ę z czego — даць (зрабіць) справаздачу аб чым;

zdawać sobie ~ę — усведамляць; разумець;

za czyją ~ą — дзякуючы каму;

pokpić ~ę — сапсаваць справу;

(to) nie twoja ~a — (гэта) не твая справа;

to nie jest ~a na telefon — гэта не тэлефонная размова;

2. юр. справа;

wygrać ~ę — выйграць справу;

rozpatrzeć ~ę — разгледзець справу;

na dobrą ~ę — на добры лад; калі на тое пайшло

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

stać

sta|ć

незак.

1. стаяць;

~ć w kolejce — стаяць у чарзе;

2. магчы (мець магчымасць) зрабіць што;

~ć mnie na to — я магу зрабіць гэта;

nie ~ć mnie na to — я не магу сабе гэтага дазволіць; мне гэта не па кішэні;

3. безас. з адмоўем;

nie ~ło jej — яе не стала;

stoi jak wół разм. чорным на белым;

~ć na gruncie czego — стаяць на пазіцыях чаго;

nic nie stoi na przeszkodzie — нішто не перашкаджае

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

Трам ’апорная бэлька ў хаце пад столлю’ (Бяльк., Байк. і Некр., В. В., Мат. Гом., Гарэц.; мсцісл., З нар. сл.; гродз., мін., мсцісл., ельск., ЛА, 4), ’падоўжная бэлька, якая падтрымлівае папярочныя’ (Пятк. 2, Сцяшк., Шушк., ТС), ’ствол дрэва’ (Мат. АЛА), ’кіль’ (Некр. і Байк.), ’калок’ (Яруш.), трамкі́ ’апошнія вянкі зруба’ (ельск., ЛА, 4), тран ’апорная бэлька’ (іўеў., слонім., рэч., ЛА, 4), прам ’тс’ (лун., там жа), отра́м, атра́м ’тс’ (бяроз., чашн., там жа), штрам ’тс’ (брасл., шарк., глыб., лаг., ЛА, 4) і штра́ма ’тс’ (віл., лаг., там жа), а таксама тра́ма ’тс’ (ТСБМ, Бяльк., Кал., Шат., Касп., Сцяшк., Гарэц., Шушк., ТС; гродз., мін., ЛА, 4; Сл. ПЗБ), ’прастора паміж бэлькай і столлю’ (Жд. 1), ’бэлька ў столі’ (брагін., Шатал.). Ст.-бел. трамъ ’бервяно, бэлька’ (XVII ст.; Ст.-бел. лексікон, КГС). На беларускай тэрыторыі сышліся, магчыма, два варыянты адной і той жа лексемы (рэаліі) — тра́м(а) і атра́ма, якія, аднак, могуць мець рознае паходжанне. Лексема трам (польск. tram, tranдыял. паўд.-усх. ’падваліна, падруба’, паўн.-усх. trama ’апорная бэлька’, в.-луж. trama, н.-луж. tramʼ, trama ’дручок, дубіна’, ’апорная бэлька’, ст.-чэш., славац. trám ’бэлька, брус’, харв. кайк. trȃm, славен. trȃm, tramȗ ’бервяно, брус’) запазычана з с.-в.-ням. trām, drām ’бервяно, бэлька’, параўн. с.-н.-ням. trāme ’бэлька’, ст.-фрыз. trām(e) ’брус, бэлька’, нарв. tram ’драўляны парог’ (Клюге, 785; ЕСУМ, 5, 617) і праз заходнеславянскія мовы (пераважна праз польскую) трапіла на беларускую (і ўкраінскую) моўную тэрыторыю (Брукнер, 574–575; Махэк₂, 649; Скок, 3, 490; Бязлай, 3, 211; Сной₂, 776; Булыка, Запазыч., 323; Голуб-Копечны, 388; Голуб-Ліер, 486). Лексема атра́ма пашырылася з балтыйскай моўнай тэрыторыі, параўн. літ. atramà ’падпорка’, ’апірышча’, ’спінка крэсла, канапы’, atramstýti ’падперці/падпіраць, прыхіліць/прыхіляць’ (Цыхун, Лекс. балтызмы, 50; Лаўчутэ, Балтизмы, 41). Назіраецца іх узаемадзеянне (трам‑а, а‑трам). Далей ням. тэрмін суадносяць са ст.-грэч. τέρεμνον ’сені, гасцёўня’, з лац. trabs < і.-е. *drabma, альбо адносяць да і.-е. асновы *ter‑ ’прабірацца, дасягаць’, ’праходзіць праз што-небудзь’, узмоцненай фармантам *‑т; дапускаецца мажлівасць існавання праславянска-прагерманскай лексемы (Скок, там жа). Петр (В. В., 21, 207–217) дапускае роднаснасць прасл. *tramъ са ст.-грэч. τραφηξ, лац. trabs ’бервяно’, ’дрэва’, ’карабель’, што даволі сумніўна. Сюды ж тру́ма, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

уго́дно

1. безл., в знач. сказ. (нужно) трэ́ба; (желательно) пажада́на; часто переводится личными формами глаг. хаце́ць, жада́ць; захаце́ць, пажада́ць, зажада́ць; а также безличными глаг. хаце́цца, захаце́цца; при выражении вежливости, иронии, неудовольствия и т. п. переводится оборотами мець ла́ску, зрабі́ць ла́ску;

что вам уго́дно? што вам трэ́ба?, чаго́ вы хо́чаце?;

ви́дно, так ему́ бы́ло уго́дно віда́ць, так яму́ было́ пажада́на (так яму́ хаце́лася);

не уго́дно ли вам молока́? ці не хо́чаце (не жада́еце) вы малака́?;

как вам уго́дно як (вы сабе́) хо́чаце, як ва́ша ла́ска;

я сде́лаю всё, что вам бу́дет уго́дно я зраблю́ ўсё, што вы захо́чаце (пажада́еце);

кому́ уго́дно вы́сказаться? хто хо́ча вы́казацца?;

2. част. како́й уго́дно які́ хо́чаш, які́ хо́чаце, (всё равно какой) абы-які́, (всякий) уся́кі;

кто уго́дно хто хо́чаш, хто хо́чаце, (всё равно кто) абы-хто́;

что уго́дно што хо́чаш, што хо́чаце, (всё равно что) абы-што́;

где уго́дно дзе хо́чаш, дзе хо́чаце, (всё равно где) абы-дзе́, (везде) усю́ды;

когда́ уго́дно калі́ хо́чаш, калі́ хо́чаце, (всё равно когда) абы-калі́, (всегда) заўсёды;

как уго́дно як хо́чаш, як хо́чаце, (всё равно как) абы-я́к;

куда́ уго́дно куды́ хо́чаш, куды́ хо́чаце, (всё равно куда) абы-куды́;

отку́да уго́дно адку́ль хо́чаш, адку́ль хо́чаце, (всё равно откуда) абы-адку́ль, (отовсюду) адусю́ль;

ско́лько уго́дно ко́лькі хо́чаш, ко́лькі хо́чаце, (всё равно сколько) абы-ко́лькі;

не уго́дно ли ці не ма́еце (не бу́дзеце мець) ла́ску, ці не жада́еце;

ско́лько душе́ уго́дно ко́лькі душа́ хо́ча (жада́е);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ду́маць

1. dnken* vi, vt (пра каго, пра што an A); nchdenken* vi, überlgen vt, inem Gednken nchhängen* (раздумваць);

2. (меркаваць) gluben vt, minen vt;

як Вы ду́маеце? was minen Sie?;

не ду́маю, каб… ich glube nicht, dass…

3. (мець намер) bebsichtigen vt; wllen vt; (ge)dnken* vi;

калі́ Вы ду́маеце пае́хаць у Ле́пель? wann wllen Sie nach Lpel fhren?;

мно́га пра сабе́ ду́маць sich (D) viel inbilden; sehr von sich (D) ingenommen sein; ine hhe Minung von sich (D) hben;

нядо́ўга ду́маючы hne sich lnge zu besnnen, hne viel [lnge] zu überlgen; kurz entschlssen;

я і не ду́маю! ich dnke gar nicht darn!, es fällt mir gar nicht ein!;

і ду́маць няма́ чаго́ kein Gednke darn!, das kommt gar nicht in Frge!;

я ду́маю! (безумоўна) das will ich minen!

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

пры прыназ

1. (каля) bei (D), an (D);

пры даро́зе am Weg;

пры до́ме сад das Haus hat inen Grten;

2. (у прысутнасці) in nwesenheit, im Bisein (G або von D); vor (D);

пры све́дках in nwesenheit von Zugen;

пры ўсіх vor llen;

3. (у эпоху) nter (D), zur Zeit (G); in (D);

пры феадалі́зме im Feudalsmus;

пры цары́ zur Zrenzeit;

4. (пры абставінах дзеяння) bei (D);

пры святле́ bei Licht;

пры вядо́мых вару́нках nter bestmmten Bedngungen;

5. (нягледзячы на) bei (D); trotz (G, D);

пры ўсім тым bei [trotz] lledem;

пры ўсім жада́нні beim bsten Wllen;

6. (у наяўнасці, маючы з сабою) bei (D), mit (D);

быць пры граша́х bei Ksse [bei Geld] sein;

мець што пры сабе́ etw. bei sich (D) hben; mthaben* vt;

пры гэ́тым dabiпрыадкры́ць, прыадчыні́ць ein wnig öffnen, inen Spalt ffen lssen*

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

галава́, -ы́, мн. гало́вы і (з ліч. 2, 3, 4) галавы́, -о́ў, ж.

1. Верхняя частка цела чалавека або жывёлы, якая складаецца з чарапной каробкі і твару або морды жывёлы.

Схіліць галаву ў знак павагі.

Схапіцца за галаву (таксама перан.: жахнуцца). Біць па галаве (таксама перан.: даваць заўвагі за няправільныя дзеянні, учынкі). Нічога не прыходзіць у галаву каму-н. (перан.: не можа ні пра што думаць, засяродзіцца).

2. Адзінка падліку жывёлы.

Сто галоў свіней.

3. перан. Розум, свядомасць, развага.

Чалавек з галавой.

Цвярозая г.

У яго міністэрская г. (пра дзелавога, разважлівага чалавека). Эх, ты, г., не ўцяміў простай рэчы... (іран.; пра някемлівага чалавека).

4. м., перан. Кіраўнік, начальнік; старэйшы ў сям’і.

Усёй справе г.

Гарадскі г. (уст.). Г. сям’і.

5. перан. Пачатак чаго-н., пярэдняя частка.

Г. дэманстрацыйнай калоны.

6. Харчовы прадукт у форме шара, конуса.

Г. сыру.

Бедная галава — пра няшчаснага чалавека, які выклікае спагаду.

Брацца (узяцца) за галаву (разм.) —

1) быць вельмі здзіўленым, уражаным чым-н.;

2) своечасова спахапіцца, зразумець.

Браць (узяць) у галаву што (разм.) — многа думаць пра што-н.

Валіць (перакладаць) з хворай галавы на здаровую (разм., неадабр.) — перакладваць віну на іншага.

Выкінуць з галавы каго-што (разм.) — перастаць думаць, забыцца пра каго-, што-н.

Галава і два вухі (разм., неадабр.) — пра нездагадлівага, прастакаватага чалавека.

Галава садовая (разм., неадабр.) — пра някемлівага, неразумнага чалавека, разяву.

Галава як рэшата (разм.) — пра дрэнную памяць.

Дайсці сваёй галавой (разм.) — самастойна разабрацца ў чым-н.

Дурыць галаву (разм., неадабр.) — збіваць з панталыку сваімі патрабаваннямі, капрызамі.

Крукам (шастом) галавы не дастаць каму (разм., неадабр.) — пра вельмі ганарыстага чалавека.

Лезці ў галаву (разм.) — неадступна, назойліва ўзнікаць, з’яўляцца ў думках.

Мець галаву (на плячах, на карку) (разм., неадабр.) — быць талковым і разумным.

На галаву (разм.) — у разліку на кожнага.

На сваю галаву (разм.) — сабе на клопат.

Прыйсці ў галаву (разм.) — з’явіцца, узнікнуць (пра план, намер і пад.).

Прытуліць галаву (разм.) — знайсці прытулак дзе-н.

Як снег на галаву (разм.) — нечакана, раптоўна.

|| памянш. гало́ўка, -і, ДМо́ўцы, мн. -і, -ло́вак, ж. (да 1 і 6 знач.).

|| ласк. гало́вачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж. (да 1 і 3 знач.).

|| прым. галаўны́, -а́я, -о́е (да 1 і 5 знач.).

Г. мозг.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

do [du:] (did, done) v.

1. рабі́ць, працаваць; выко́нваць;

What does your father do? Кім працуе ваш бацька?;

What can I do for you? Што я магу зрабіць для вас?;

It won’t do any good. Не будзе карысці ад гэтага;

do the dishes мыць по́суд;

do one’s duty выко́нваць свой абавя́зак;

do one’s hair рабі́ць прычо́ску;

do one’s homework рабі́ць уро́кі;

do one’s room прыбіра́ць у пако́і

2. рабі́ць, дзе́йнічаць; паво́дзіць сябе́;

do as you like рабі́ць як хо́чацца;

Do as I tell you. Слухайце мяне.

3. вывуча́ць;

He is doing English. Ён вывучае англійскую мову.

4. завярша́ць;

do a sum раша́ць арыфметы́чную зада́чу

5. вары́ць, гатава́ць;

The potatoes are done. Бульба зварылася/гатова.

6. адслужы́ць; адсе́дзець (y турме);

He did ten years. Ён адслужыў дзесяць гадоў.

7. BrE, infml ашу́кваць;

I’ve been done. Мяне ашукалі.

8. infml быць адпаве́дным/дастатко́вым;

That will do. Хопіць!; Досыць!; Даволі!; Годзе!;

That will never do. Гэта нікуды не варта!;

I haven’t brought the dictionary, will tomorrow do? Я не прынёс слоўнік, можна заўтра?

9. спраўля́цца;

How did he do in his exams? Як ён здаў экзамены?;

My roses are doing well. Мае ружы добра растуць;

The patient is doing well. Хворы папраўляецца;

How do you do? Добры дзень, як маецеся? (прывітанне падчас сустрэчы)

10. [du, də] : (дапаможны дзеяслоў, які ўжываецца для ўтварэння пытальнай, адмоўнай формаў дзеяслова)

Do you speak English? Вы гаворыце па-англійску?;

I do not/I don’t speak French. Я не гавару па-французску.

11. (ужываецца для ўзмацнення)

Do come in! Дык праходзьце ж!;

I do want to go to the match. Я вельмі хачу пайсці на матч.

12. (ужываецца для замены дзеяслова, каб пазбегнуць паўтору)

They promised to help, and they did. Яны абяцалі дапамагчы і дапамаглі.

do away [ˌdu:əˈweɪ] phr. v.

1. (with smth.) infml пако́нчыць з чым-н.

2. (with smb.) забі́ць каго́-н.;

do away with oneself ско́нчыць (жыццё) самагу́бствам

do up [ˌdu:ˈʌp] phr. v.

1. зашпі́льваць;

do up a parcel завя́зваць паке́т

2. BrE do up a room рабі́ць касметы́чны рамо́нт

3. прыбіра́цца;

She has done herself up for the party. Яна прыбралася на вечарынку.

do with [ˌdu:ˈwɪð] phr. v.

1. мець патрэ́бу (у чым-н.);

I could do with a cup of coffee. Я ахвотна выпіў бы кубачак кавы;

That coat could do with a clean. Не пашкодзіла б пачысціць гэта паліто.

2. займа́цца (чым-н.);

He doesn’t know what to do with himself. Ён не ведае, чым займацца.

3. мець спра́ву (з кім-н., чым-н.);

He has to do with lots of people. Ён мае справу са шмат якімі людзьмі.

4. даты́чыцца;

It has nothing to do with you. Гэта вас не датычыцца.

5. мець дачыне́нне;

Hard work had a lot to do with his success. Руплівая праца адыграла вялікую ролю ў яго поспеху.

do without [ˌdu:wɪˈðaʊt] phr. v. абыхо́дзіцца (без чаго-н.)

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

suer

1.

a

1) кі́слы; хім. кісло́тны

sure Grke — салёны aгуро́к

sure Milch — кі́слае малако́

2) перан. ця́жкі, нялёгкі

etw. mit surer Mühe erwrben* — здабы́ць што-н. ця́жкай пра́цай

◊ j-m das Lben ~ mchen — атру́чваць каму́-н. жыццё [існава́нне]

in den suren pfel bißen* — скары́цца перад непры- е́мнай неабхо́днасцю

2.

adv

1) кі́сла

~ schmcken — мець кі́слы смак

2) ця́жка, нялёгка, неахво́тна

das kam ihm [ ihn] ~ an — гэ́та дало́ся яму́ нялёгка [ця́жка]

auf etw. (A) ~ reageren — рабі́ць кі́слы твар нако́нт чаго́-н.

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

Gescht

I

n

1) -(e)s, -er твар; аблі́чча

~er schniden* — рабі́ць грыма́сы, крыўля́цца

das steht dir (nicht) zu ~ — гэ́та табе́ (не) ідзе́ да тва́ру [(не)пасу́е]

er ist sinem Vter wie aus dem ~ geschntten — ён вы́літы ба́цька

das ~ whren — захо́ўваць прэстдж

2) -(e)s зрок

etw., j-n zu ~ bekmmen* — уба́чыць што-н., каго́-н.

etw. ins ~ fssen — звярну́ць ува́гу на што-н.

zu ~ kmmen* — папада́цца на во́чы

II

n -(e)s, -e пры́від, здань

~e hben — мець пры́віды, галюцыні́раваць

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)