-сюль у прыслоўях адсюль, дасюль, пасюль (ТСБМ) і пад., ст.-бел.отсюль, досюль (Альтбаўэр). Пачатковы элемент узыходзіць да ўказальнага займенніка *sь (гл. сей), другая частка да канцавой партыкулы *lě‑/*‑li; фанетычныя змены па аналогіі з адкуль, пакуль, адтуль і пад., дзе мяркуецца зыходнае ô, параўн. рус.отко́ль ’адкуль’ (Шуба, Прыслоўе, 116), параўн. беласт.сёлю, сю́лю ’гэтай дарогай, што ўяўляе’, паводле Громыка (Зб. памяці Закрэўскай, 147), Тв. скл. адз. л. старых‑ĭ‑асноў, параўн. сель, гл. Магчымасць кантамінацыі з сюды (гл.), параўн. ESJSt, 13, 799.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
БЛЮМЕНТА́ЛЬ-ТАМА́РЫНА (дзявочае Клімава) Марыя Міхайлаўна
(16.7.1859, С.-Пецярбург — 16.10.1938),
руская актрыса. Нар.арт.СССР (1936). Сцэнічную дзейнасць пачала ў 1887. У 1901—14, 1921—32 у Маскоўскім т-ры Корша, з 1933 у Малым т-ры. Выконвала пераважна ролі старых: Галчыха, Анфуса («Без віны вінаватыя», «Ваўкі і авечкі» А.Астроўскага), Матрона («Улада цемры» Л.Талстога), Матылькова («Слава» В.Гусева) і інш. Мастацтва Блюменталь-Тамарынай вызначалі шчырасць, мяккі гумар, адметная акцёрская тэхніка, здольнасць унутр. пераўвасаблення. З 1915 здымалася ў кіно, у т. л. ў бел. фільмах «Шукальнікі шчасця» (1936), «Дачка Радзімы» (1937).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АЗА́РЫЦКІЯ ЛА́ГЕРЫ СМЕ́РЦІ.
Тры лагеры, створаныя ням. фашыстамі ў сак. 1944, недалёка ад пярэдняга краю абароны, каля г.п. Азарычы, вёсак Дзерць і Падасіннік Калінкавіцкага р-на Гомельскай вобл. Больш за 50 тыс. непрацаздольных грамадзян фашысты трымалі на адкрытых балоцістых мясцінах, размясціўшы сярод вязняў сыпна-тыфозных хворых з мэтай распаўсюдзіць эпідэмію сярод наступаючых часцей Чырв. Арміі. Да вызвалення (18—19.3.1944) жывымі асталіся 33 480 чал., з іх дзяцей да 13 гадоў 15 960, жанчын 13 072, старых 4448. На месцы лагераў каля г.п. Азарычы мемарыяльны комплекс.
Мемарыяльны комплекс вязням Азарыцкіх лагераў смерці.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ДЗЮР Мікалай Восіпавіч
(17.12.1807, С.-Пецярбург — 28.5.1839),
рускі акцёр. Выхаванец Пецярбургскага тэатр. вучылішча (1816—29). У 1829 прыняты ў Пецярбургскі т-р. Спачатку выконваў невял. ролі ў трагедыях, меладрамах. операх (партыі барытона). З 1831 выступаў пераважна ў вадэвілях. Жывасць і прастата ігры. прыгожы голас, уменне танцаваць і свабодна трымацца на сцэне прынеслі яму асаблівы поспех у ролях «свецкіх ветрагонаў» і «камічных старых»: Фрэйтаг, Макар Губкін («Дзяўчына-гусар», «Студэнт, артыст, харыст і аферыст» Ф.Коні), Жавіяль («Страпчы пад сталом» Дз.Ленскага) і інш. Першы выканаўца ролі Хлестакова («Рэвізор» М.Гогаля).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БЯЛЯ́К,
губа авечая, хрушч (Albatrellus ovinus), шапкавы базідыяльны грыб з роду альбатрэлус сям. скутыгеравых. Пашыраны пераважна ва ўмераным поясе Паўн. паўшар’я і ў Аўстраліі. На Беларусі трапляецца ў хвойных лясах (пераважна ў старых ельніках). Расце групамі, зросткамі і адзіночна.
Шапка дыям. 5—10 см, пукатая, потым пляскатая, гладкая або слабатрэшчынаваталускаватая, белая, часта са светла-жоўтымі плямамі. Мякаць шчыльная, сырападобная, белая або крыху жаўтаватая, з грыбным пахам і смакам, пры высыханні жаўцее. Ножка даўж. 3—4 см, аднаго колеру з шапкай. У маладым узросце ядомы грыб (спажываецца свежы, сушаны).
creep into smb.’s favour уце́рціся ў не́чую ла́ску
6. адчу́ць мура́шкі па це́ле; скалану́цца, здрыгану́цца, задрыжа́ць (ад страху, агіды)
creep in[ˌkri:pˈɪn]phr. v. упаўза́ць; пракра́двацца, пракрада́цца
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
Багабо́йлівасць (Гарэц., Др.-Падб.). Рус.богобоя́зненность, богобоя́зненный, укр.богобі́йність, богобі́йний, богобоязли́вий, богобоя́зний, польск.bogobojność, bogobojny, чэш. (ст.-чэш.) bohobojenstvie, bohobojný і г. д. Відавочна, агульная калька кніжнага паходжання (у старых помніках ст.-слав. мовы падобных слоў няма, гл. Старасл. сл. і Саднік-Айцэтмюлер, Handwört. і Сразн.). Параўн. у Бярынды: б(о)гобоѧзне́нное: б(о)гобо́йное, б(о)габоѧчее; Син. славенорос.: богобойный; богобойность… — богобоязнение. Параўн. і ням.Gottesfurcht ’богабойлівасць’, с.-в.-ням. прыметнік gotvorhtec, грэч.φόβος Θεού (гл. Клюге, 265–266), лац.deum timens і г. д. Выраз біблейскага паходжання.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Віж1 ’шпіён, чалавек, які імкнецца непрыкметна выведаць, высачыць пра другіх’ (Янк. I, Жд., 2, КТС), ст.-бел.вижь ’судовы прыстаў, судовы выканаўца, які меў абавязак дастаўляць у суд адказны бок, абвінавачаных і рабіць агляды і дазнанні’ (Гарб.), укр.віж ’камісар, судовы прыстаў (у старых судах)’, польск.widz ’сведка’, ст.-польск.widz ’віж’. Да прасл.vidjь ’той, хто бачыць’ < viděti.
Віж2 ’глядзі’ (Нас.), рус.вижь ’вось, вось жа, глядзі’, вишь ’тс’, ст.-рус.вижь, ст.-слав.виждь, чэш.viz, макед.види ’тс’ і г. д. Прасл.vidjь.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дзі́ва ’дзіва’. Параўн. рус.ди́во, укр.ди́во, польск.dziwo, серб.-харв.ди̑во, ст.-слав.диво. Прасл.*divo ’тс’. Сувязі са слав.*divati, *diviti, *divъ. Гл. Фасмер, 1, 513; Бернекер, 1, 202–203; Трубачоў, Эт. сл., 5, 33–34. Параўн. мн. л. у рус.дыял.дивеса́. Магчыма, бел.дзіво́сны паходзіць ад дзіво́сы (мн. л.), што нагадвае форму мн. л. у старых асноў на ‑es‑. Ад *divo ўтворан прыметнік на ‑ьnъ *divьnъ (бел.дзі́ўны і інш.). Агляд у Трубачова, Эт. сл., 5, 36–37. Таксама дзеяслоў *diviti, *diviti sę, паводле Трубачова (там жа, 33), утворан ад *divo.
