1) адцягненне ў думках ад неістотных уласцівасцей, якасцей, сувязей прадметаў ці з’яў з мэтай выдзеліць іх найбольш істотныя прыкметы;
2) адцягненае паняцце, тэарэтычнае абагульненне.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
разуме́ннен.
1. Verständnis n -es (чаго-н. für A); Éinsicht f - (in A);
гэ́та вышэ́й майго́ разуме́ння das geht über méinen Verstánd;
2. (канцэпцыя) Áuffassung f -, -en;
3. (паняцце) Begríff m -(e)s, -e; Idée f -, -n
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
аспе́кт
(лац. aspectus = погляд)
1) пункт погляду, з якога ацэньваецца з’ява, паняцце;
2) знешні выгляд расліннага згуртавання ў залежнасці ад складу раслін і часу года.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
ідэаліза́цыя
(фр. idéalisation, ад п.-лац. idealis = ідэальны, ад гр. idea = паняцце)
паказ каго-н., чаго-н. лепшым, чым ёсць у сапраўднасці; надзяленне ідэальнымі якасцямі.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
мана́да
(гр. monas, -ados = адзінка)
паняцце, якое абазначае непадзельнае адзінства, пачатак, аснову з’яў у некаторых філасофскіх сістэмах, напр. у ідэалістычнай філасофіі Г. Лейбніца (1646—1716).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
БІЯПАШКО́ДЖАННЕ,
непажаданае змяненне ўласцівасцяў і якасцяў прамысл. матэрыялаў, вырабаў, збудаванняў, кармавых і харч. прадуктаў і г.д. пад уздзеяннем жывых арганізмаў. Напр., парушэнне драўніны грыбкамі і насякомымі, плесненне прадуктаў, тканіны, паперы, парушэнне цаглянай або бетоннай муроўкі каранямі раслін, падводных частак караблёў, збудаванняў пры іх абрастанні і г.д. Часам у паняцце «біяпашкоджанне» ўключаюцца праявы парушэнняў структуры біягеацэнозаў пад уздзеяннем біягенных фактараў.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АЙКУМЕ́НА, экумена (грэч. oikumenē ад oikeō насяляю), сукупнасць заселеных людзьмі тэрыторый зямнога шара. У Стараж. Грэцыі вядомая грэкам заселеная частка зямлі з Эладай у цэнтры. Уключала Паўд., Цэнтр. і Паўд.-Усх. Еўропу да Каспійскага м., Малую і Пярэднюю (Зах.) Азію, Аравію, Індыю і Паўн. Афрыку. Паняцце «айкумена» ўвёў стараж.-грэч. гісторык і географ Гекатэй Мілецкі ў творы «Землеапісанне».
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Варлаво́кі ’чалавек з вялікімі вачамі наверсе’ (полац., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.), варлаво́кій ’касавокі’ (Грыг.). Ужо Грыгаровіч (там жа) параўноўваў з чэш.vrlooký ’блізарукі’ (адкуль?). Параўн. укр.вирлоо́кий ’лупаты’, вирла́тий (пра вочы) ’тс’, вирла́ч ’тс’. Магчыма, ад *vьrlo ’рычаг, дышаль’ (параўн. Краўчук, ВЯ, 1968, № 4, 131), так Рудніцкі (395). Паняцце «вірлавокі» можа перадавацца словамі са значэннем ’рычаг, дышаль і да т. п.’ Параўн. яшчэ чэш.bidlovojký (ад bidlo ’рычаг’). Сюды ж і верлаво́кі ’лупаты, касавокі’ (Др.-Падб., Гарэц., Нас., Лысенка, ССП), рус.дыял. (смал.) Варлео́ка ’аднавокая казачная істота’, варлео́кий ’аднавокі’. Іншую этымалогію ўсёй групы слоў прапанавала Куркіна (Этимология, 1970, 101).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сіно́нім, ‑а, м.
Слова, якое адрозніваецца ад іншага гучаннем (і напісаннем), але супадае з ім або вельмі блізкае да яго па значэнню (напрыклад: «моцны» і «трывалы», «праца» і «работа»). Для перадачы аднаго і таго ж паняцця ў пісьменніка знаходзіцца мноства сінонімаў.Каваленка.Часта і ў літаратуры словы «байка» і «казка» ўжываюцца як сінонімы.Казека.//перан.Кніжн. Тоеснае паняцце. Купалаўскі «вольны сейбіт» стаў сінонімам новага чалавека працы.Гіст. бел. сав. літ.У разуменні Горкага краса атаясамлівалася з свабодай чалавека, была сінонімам свабоды і рэвалюцыі.Івашын.
[Ад грэч. synōnymos — аднайменны.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
АЎТАТРО́ФНАСЦЬ ЧАЛАВЕ́ЦТВА,
атрыманне чалавецтвам ежы і энергіі штучным шляхам, без удзелу прадуцэнтаў. Напрыклад, атрыманне раслінападобнай ежы метадамі штучнага фотасінтэзу. Прапанаванае У.І.Вярнадскім паняцце аўтатрофнасці чалавецтва (1937) сучасная навука рэкамендуе пашыраць на безадходныя і малаадходныя тэхналогіі, надаўшы яму стратэгічнае прыродаахоўнае адценне: аўтатрофнасць чалавецтва павышае незалежнасць чалавецтва ад прыродных крыніц забеспячэння яго ежай і энергіяй, спрыяе захаванню прыродных рэсурсаў і гарманізацыі суадносін чалавецтва з прыродай.