◎ Празе́брыць, прозёбрыць ’прадраць вочы’ (петрык., Шатал.). З *празёкрыць < зекры ’вочы’ (гл.). Пераход к > б, магчыма, пад уплывам зябры або дэфармаванага празёрыць ’пачаць бачыць’ (Нас.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
наязджа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1.гл. наехаць, наездзіць.
2. Час ад часу прыязджаць.
Н. у вёску да бацькоў.
3.на што. Спаўзаць уніз, закрываючы вочы.
Шапка наязджае на лоб.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
абажу́р, -а, мн. -ы, -аў, м.
Каўпак, які надзяецца на лямпу, каб засцерагчы вочы ад моцнага святла або каб прыдаць святлу лямпы пэўную афарбоўку.
Ружовы а.
|| прым.абажу́рны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прамяні́сты, -ая, -ае.
1. Які свеціцца праменямі.
Прамяністае сонца.
Прамяністыя вочы (перан.).
2. Які ўзнікае пры выпраменьванні якой-н. энергіі (спец.).
Прамяністая цеплыня.
|| наз.прамяні́стасць, -і, ж. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
*Вы́рапіць, вы́рапити (очи) ’вытарашчыць вочы’ (Бес.). Няясна. Магчыма, звязана з рыпець, рыпаць (гл.), рус.рыпе́ть, польск.rypać, славац.rapkať і г. д.; асабліва параўн. укр.ра́піти ’тс’. Адносна семантыкі параўн. вызверыцца ’закрычаць са злосцю’ і ’вытарашчыць вочы’, г. зн. дзеяслоў, відавочна, меў сінкрэтычнае значэнне ’крычаць, вытарашчыўшы вочы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пыльж. пыл, род. пы́лу м.;
косми́ческая пыль касмі́чны пыл;
◊
пыль в глаза́ пуска́ть пыл (тума́ну, ману́) у во́чы пуска́ць; жвір у во́чы сы́паць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
вы́тарашчыцца
1.разм. (вылупіць вочы на каго-н.) ánstarren vt;
2. (пра вочы) gróße Áugen máchen; glótzen vi
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Жмур ’бурбалка’ (КСТ). Укр.жму́ри мн. л. ’зыб, бурбалкі’. Даль фіксуе жмуркі ’вочы’, паколькі вочы могуць вызначацца рознымі назвамі круглых выпуклых прадметаў (вульг. шары, банькі; глаза < круглыя каменьчыкі), магчыма, і тут зварот: жмуры ’вочы’ (якія жмурацца) > ’бурбалкі’. Іншы ход: жмурыць > ’моршчыць’ — ’зыб’. Абодва тлумачэнні патрабуюць выяснення прамежкавых ступеней.