◎ Мяк!1 ’тупы ўдар’, ’падзенне, шмяк аб зямлю’ (Нас.), ’глухі моцны ўдар тупым прадметам’ (полац., Нар. лекс.). Гукапераймальнае. Да шмяк! (гл.). Сюды ж мякаць ’валіць’, мяк- пуць ’паваліць’ (Юрч.), ’біць чым-небудзь тупым па мяккім’ (Нас.), мякнуцца ’ўпасці, ударыцца, шлёпнуцца ў гразь’ (Юрч., Нас.; усх.-гом., КЭС), а таксама мекшаны (гл.).
◎ Лахачы́, лахачэ, лохачі, лухачі, лохачэ, лохачьі ’буякі, Vaccinum uliginosum L.’ (брэсц., Кіс.; бяроз., Выі., Сцяшк., Сіг.; бяроз., пін., Шатал.; лях., пруж., дзятл., Сл. паўн.-зах.; малар., Бел. хр. дыял.), лохачнык ’зараснік буякоў’ (Сіг.). Укр.лахачі ’тс’. Відавочна, першапачаткова з пачатковым β-, як польск.włochynia, włochynie, włochinie, чэш.v lochy ne, vlochune, славац.vlochuna, укр.волохані, якія суіснуюць з формамі без в‑: польск.lochynia, чэш.lochyne, укр.лохина, лохиня. Утворана пры дапамозе суф. ‑ач (як касмач) ад кораня wioch‑ (włochaty < Z włos < zvolsb). Маргун, укр.пасмачка ’агрэст’ і польск.włochyni, włochaciny ’агрэст, Ribes uva crispa’ (матывацыя: ягады агрэсту, як і галінкі маладых буякоў, касматыя) — Слаўскі, 5, 131–132. Аднак Махэк₂ (695) звязвае чэш. (v) lochyne з лексемай глухі, у сэнсе ’несапраўдны’, абапіраючыся на укр.глухыня ’буякі’. Параўн. бел. слон. глухі дуб ’дуб, лісце якога трымаецца ўсю зіму’, рудз. глухія грыбы ’непажыўныя грыбы’ (КЭС), глухая бяроза (вольха, лаза) ’тс’ (Інстр. 3). Штучнай здаецца версія Стэфена (JP, 48, 136–138). Гл. так сама бел.лахіна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паха́бны ’непрыстойны, бессаромны’ (ТСБМ). З і рус.поха́бный ’тс’, пск., цвяр. ’дрэнны, мізэрны’ (параўн. рус.ха́бить, рус.-ц.-слав.хабити, укр.оха́бити ’жаваць’, ц.-слав.похабъ ’вар’ят, дзікі’, польск.chaba ’кляча’, chaby ’косці, што вытыркаюцца з-пад скуры’, чэш.ochabiti ’знясіліць’, ochabnouti ’зрабіцца вялым’, паўд.-чэш.vochabnout ’змізарнець’, мар.ochápalý ’хворы’, ’напалоханы’, чэш. і славац.chabý ’вялы, млявы’, ’малы’, ’баязлівы’, славен.hábiti, серб.-харв.ха̏бити ’пашкоджваць, зношваць’, балг.хабя, изхабя ’псую’, ц.-слав.охабьнъ ’кепскі’. Прасл.xabъ, роднаснае да ст.-грэч.κωφός ’млявы, бездапаможны, нямоцны (пра стралу кепскага стралка)’, ’бязгучны, тупы на слых’ > ’глухі’, ’упалы духам’ > ’неразважлівы’, да літ.kàpti ’рабіцца млявым’ < і.-е.*kōphos (Махэк₂, 194–195), у якім k > x, а ‑b‑ з семантычна блізкага slabъ ’слабы’. Пры гэтым ён указвае на нерэгулярнае і.-е.*ph. Младэнаў (664) і Петарсан (KZ, 47, 286) таксама звязваюць іх з і.-е. адпаведнікамі, якія абазначаюць цялесную слабасць: лац.hebes, арм.xul ’глухі’, але рэканструююць і.-е.*khābh‑/*qhōbl‑ ’знямоглы, абыякавы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
заці́шны, ‑ая, ‑ае.
1. Бязветраны, ціхі. Зацішны бок. □ Вецер ірваў з узгоркаў пульхны мяккі снег.., кідаў куды-небудзь у зацішныя куткі і прасаваў там з яго грывастыя сумёты.Асіпенка.//перан. Ціхі, глухі, скрыты. Самка аленя хавае .. [дзіця] дзе-небудзь у патаемным, зацішным кутку, у высокай траве ці ў хмызняку.В. Вольскі.
2.перан. Без значных падзей, ажыўленай дзейнасці. На ўчастку фронта, які займалі партызанскія атрады, пачаліся зацішныя дні.Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ша́хаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Разм.
1.(1і2ас.неўжыв.). Утвараць глухі адрывісты гук (пры падзенні, якіх‑н. рухах і пад.). Суха шахала салома, вылятаючы на падстаўленыя вілы, — змятая, перакручаная, з абвялымі, патанчэлымі каласамі.Савіцкі.Чутно, як шахае піламі стары тартак.Сабаленка.
2. З энергіяй, сілай рабіць што‑н. Пракос за пракосам шахала [маці], скінуўшы душны каптан, аж адпаўзаў ад страху далей у затоку туман.Макарэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
taub
a
1) глухі́
er ist auf éinem Ohr — ~ ён глухі́ на адно́ ву́ха
sich ~ stéllen — удава́ць з сябе́ глухо́га
2) зняме́лы, засты́лы
die Füße sind mir ~ gewórden — у мяне́ аняме́лі [здранцве́лі] но́гі
mach mir den Kopf nicht ~! — не дуры́ мне галаву́!
2) пусты́, бяспло́дны
~e Ähren — пусты́я каласы́
~e Blüte — пустацве́т
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
тэатра́льнасць, ‑і, ж.
1.Спец. Сукупнасць характэрных уласцівасцей і прыёмаў сцэнічнага майстэрства.
2.перан. Дзеянні, учынкі, разлічаныя на знешні эфект; найгрыш, натуральнасць у дзеяннях, паводзінах і пад. І прытым тэатральнасць у .. паводзінах [Арэшкіна] Лемяшэвіч заўважыў пры сустрэчы. А тут Арэшкін трымаўся значна больш проста і шчыра.Шамякін.А чалавек ужо гаварыў, калі можна было так назваць хрыплы і глухі, як падземнае рэха, голас, у якім усё ж чулася, я б сказаў, нейкая падкрэсленая тэатральнасць.Кірэенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шо́лах, ‑у, м.
Лёгкае, ледзь чутнае шапаценне; шорах, шоргат. Праз расчыненае акно вецер даносіць шолах бяроз і свежасць ракі.Шыловіч.Лістапад! Не чуваць ужо шолаху траў На лугах, за шырокім Дняпром.Прыходзька.//Глухі, невыразны шум. Каротка і адрывіста раўнуў паравоз на раз’ездзе, ціхенька здрыгануліся рэйкі, і нейкі лёгкі, ледзь чутны шолах прабег па іх, як бы яны аб чымсі перамаўляліся між сабою.Колас.З мяккім шолахам накатваліся бясконцыя хвалі, імкліва прарэзвалі блакіт беласнежныя чайкі.Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шпо́каць, ‑ае; незак.
Разм. Падаючы, стукаючыся аб што‑н., утвараць кароткі глухі гук. І жалуды, што ападалі з дубоў, часта шпокалі на дол — гэта таксама запомнілася Лугавому.Даніленка.Бывала, калі ўсе [залатыя яблыкі] зараз паспеюць І шпокаць, спелыя, пачнуць на грады — Звон залаты стаіць на ўсю краіну.Сіпакоў.Тут-там абрываліся і гулка шпокалі па лапушыстай лістоце арэшніку кроплі расы.Калодзежны.// Разрывацца (пра кулі). Нават чуваць было, як шпокалі аб зямлю разрыўныя кулі.Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)