oats [əʊts] n. pl. авёс, аўся́ныя кру́пы;
rolled oats аўся́ныя шматкі́, геркуле́с
♦
be off one’s oats BrE, infml не мець апеты́ту, стра́ціць апеты́т;
sow one’s wild oats аддава́ць дані́ну захапле́нням маладо́сці; ве́сці бу́йнае, разгу́льнае жыццё; пастале́ць
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
Крупе́ня ’крупяны суп’ (ТСБМ, Нас., Нік. Очерки, Бяльк., Касп., Мат. Маг., Нар. сл., Шатал., Мат. Гом., Сл. паўн.-зах.). Запазычанне з літ. kruopiẽnė ’суп з крупы’. Суфіксацыя, характэрная для літоўскай мовы. Параўн. іншыя назвы страў, утвораныя пры дапамозе той жа словаўтваральнай мадэлі: лапеня, раўчэня (Лаўчутэ, Лекс. балт., 20; Лаўчутэ, Балтизмы, 115).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Панца́к ’круглыя ячныя крупы; суп з такіх круп’ (ТСБМ, Шат., Касп., Сцяшк.), панса́к (Др.-Падб., Сержп. Грам., Сцяшк., З нар. сл.), панца́к, панса́к, пэнца́к (Сл. ПЗБ) ’тс’, па́нцыр ’жалобная каша’ (Сцяшк. Сл.). Запазычанне з польск. (Шат., 200) дыял. pęcak (агульна-польск. pęczak), якое ад pęcznieć ’набракаць, напухаць’ (гл. Брукнер, 408).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
надра́ць, -дзяру́, -дзярэ́ш, -дзярэ́; -дзяро́м, -дзераце́, -дзяру́ць; надзяры́; -дра́ны; зак.
1. чаго. Аддзіраючы, нарыхтаваць нейкую колькасць.
Н. вязку лыка.
Н. кары.
2. чаго. Навырываць чаго-н.
Н. моху.
3. чаго. Разрываючы на часткі, нарваць у нейкай колькасці.
Н. паперы.
4. чаго. Зняць абалонку з зярнят, ператвараючы іх у крупы.
Н. круп.
5. чаго. Нацерці на тарцы чаго-н.
Н. бульбы.
6. што. Начасаць, расчасаць скуру чым-н. цвёрдым (разм.).
Н. спіну.
|| незак. надзіра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кру́пка, ‑і, ДМ ‑пцы, ж.
1. зб. Здробненае, ачышчанае ад шалупіння зерне пшаніцы як прамежкавы прадукт пры перапрацоўцы яе ў сартавую муку.
2. Род адна- і шматгадовых раслін сямейства крыжакветных.
3. зб. Тое, што і крупы (у 2 знач.); крупкі. Вецер працінаў бок, ляскаў крысамі шыняля, сек у шчокі дробнаю колкаю крупкай. Грахоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мыш, ‑ы; мн. мышы, ‑эй; ж.
Невялікі грызун, звычайна шэрага колеру, з вострай мордачкай і доўгім тонкім хвастом. Палявая мыш.
•••
Лятучая мыш — тое, што і кажан.
Гуляць у ката і мыш гл. гуляць.
Загінуў як рудая мыш гл. загінуць.
Надзьмуцца як мыш на крупы гл. надзьмуцца.
Сядзець як мыш пад венікам (пад мятлою) гл. сядзець.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Кру́пны ’буйны, грубы’ (ТС). Укр. крупний, рус. крупный ’тс’, балг. крупен, серб.-харв. кру́пан ’тс’, польск. krupny ’крупавы’, чэш. krupny ’тс’. З гэтага супастаўлення відаць, што пераход у значэнні ’крупавы’ > ’крупны, вялікі’ звязаны з супрацьпастаўленнем мука — крупа («крупная» мука, з нямолатымі зярнятамі). Параўн. балг. крупно (брашно) ’крупная (мука)’ (Трубачоў, Дополн., 2, 386). Гл. крупы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кру́пнік 1 ’суп з круп’ (ТСБМ, Шат., Шпіл., Нік. Очерки, Вешт., Крачк., Бяльк., Нар. словатв., КЭС, лаг., Касп., Сцяшк., ТС, Сл. паўн.-зах.). Гл. крупы.
Кру́пнік 2 ’алкагольны напітак, прыгатаваны з мёду, спірту і розных прыпраў’ (КЭС, лаг.). Параўн. укр. крупник ’тс’, польск. krupnik ’тс’. Цэнтр распаўсюджання гэтай назвы — Беларусь. Семантычны пераход не зусім зразумелы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
на́маразь, ‑і, ж.
1. Асадак снегу, падобны на шэрань, які ўтвараецца ў сырое надвор’е на галінах, дроце і пад. Заглянуць з вуліцы ў хату ніхто не мог: шыбы пакрыліся тоўстым пластам намаразі. Шамякін. Сцены і столь зямлянкі пакрывала намаразь. Сіняўскі.
2. Слой лёду на чым‑н. З імглістага неба пасыпаліся крупы — дробна і спорна. Яны тоненька пазвоньвалі ў празрыстыя, з намараззю шыбы. Місько.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
се́чка ж.
1. (действие) сячэ́нне, -ння ср.;
2. (нож для рубки капусты) сяка́ч, род. секача́ м.;
3. (рубленая солома) се́чка, -кі ж.;
4. (дроблёная крупа) дра́ныя кру́пы.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)