раз...¹ (раза..., рас...), дзеяслоўная прыстаўка.
Абазначае:
1) дзяленне на часткі, размеркаванне па частках, па месцах, па паверхні і пад., напр.: разрэзаць, разарваць, раскідаць, размазаць;
2) узмацненне, напружанне ў праяўленні дзеяння, напр.: раскарміць, расхваліць;
3) у спалучэнні з -цца: пачатак працяглага, інтэнсіўнага дзеяння, напр.: разбурчацца, растанцавацца, разбалецца;
4) у спалучэнні з -цца: напрамак руху многіх у розныя бакі, напр.: раз’ехацца, разляцецца, рассыпацца;
5) спыненне дзеяння, стану, напр.: размарозіцца, разлюбіць;
6) адваротнае дзеянне, напр.: размініраваць, раскруціць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
су..., прыстаўка.
1. Ужыв. пры ўтварэнні назоўнікаў і абазначае:
1) сумеснасць, саўдзел, напр.: сунаймальнік, суадказчык, сустаршыня;
2) падабенства, напр.: суглінак, супесак, сукравіца;
3) сукупнасць, зборнасць, напр.: суквецце, суплоддзе.
2. Ужыв. пры ўтварэнні прыметнікаў і абазначае:
1) суадноснасць пэўнай якасці паміж прадметамі, напр.: суадносны, сугучны;
2) збліжэнне, супадзенне ў прасторы або ў часе, напр.: сучасны, сумежны.
3. Ужыв. пры ўтварэнні дзеясловаў і абазначае сумеснасць, суправаджэнне або ўстанаўленне суадносін паміж чым-н., напр.: сумясціць, суіснаваць, суаднесці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
mit=
аддз. дзеясл. прыстаўка, указвае на ўдзел, на сумеснае дзеянне: mítarbeiten супрацо́ўнічаць
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
un=
прыстаўка прыметнікаў і прыслоўяў, паказвае адмаўленне: únabhängig незале́жны; únaufhörlich бесперапы́нны (-нна)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
davón=
аддзял. дзеясл. прыстаўка, указвае на аддаленне: davóngehen* vi (s) ісці́ (прэч)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
dazu=
аддзял. дзеясл. прыстаўка, указвае на дабаўленне, далучэнне: dazú- geben* дабаўля́ць, дадава́ць
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
herán=
аддз. дзеясл. прыстаўка указвае на рух да пэўнага месца: heránfliegen* падлята́ць
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
◎ Перацвіта́ць ’адцвітаць’ (брасл., дзятл., Сл. ПЗБ), пяраць‑ вітсіць ’тс’ (зэльв., Жыв. сл.), пырыцвітатэ ’тс’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). Д& персі‑ і цвісці (гл.). Прыстаўка пераеш ўкр., польск., балг., макед., серб.-харв. мовах) з’яўляецца дыялектным сінонімам да ад‑ (< прасл. ot‑) — у рус., чэш., славац. і славен. мовах.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пратапо́п ’святар (іерэй) вышэйшага чыну’ (ТСБМ), пратапо́па ’протаіерэй’ (Нас.). З рус. протопо́п (параўн. Крукоўскі, Уплыў, 74). Стараж.-рус. протопопъ, серб.-ц.-слав. протопопъ. З грэч. πρωτοπαπᾶς (Фасмер, 3, 384), дзе πρωτο‑ — узмацняльная прыстаўка (ад πρωτοδ ’першы’) і πάππας ’бацька; бацюшка’ (Фасмер, там жа, 383; Праабражэнскі 2, 136).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Раскабо́іна ’свавольнік, гарэза’ (Юрч.). Няясна. Магчыма звязана з прасл. *kobъ, *kobiti, *koběniti (sę) ’быць упартым, супрацівіцца’, параўн. рус. дыял. ко́бый ’чалавек з дрэнным характарам, наравісты’, ко́биться ’паводзіць сябе неспакойна’, ко́бень ’той, хто ўпарціцца, не слухаецца’, гл. ЭССЯ, 10, 88, 92, 101. Прыстаўка можа мець узмацняльнае значэнне.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)