~ ánnehmen*, zur ~ kómmen* — аду́мацца, прыйсці́ да ро́зуму
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Мама́й ’дужы, здаровы, але неразумны’ (Янк. 3.). Укр., рус.дан.мама́й ’каменная баба ў стэпе’, славац.mamaj ’дурны, боўдзіла’. З тат.Mamai ’страшыдла, якім палохаюць дзяцей’ (Фасмер, 2, 565). Параўн. таксама ст.-цюрк.mama ’бык, які знаходзіцца ў цэнтры тока ў час малацьбы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
sound2[saʊnd]adj.
1.здаро́вы, мо́цны;
sound teeth мо́цныя зу́бы;
a man of sound constitution чалаве́к мо́цнага скла́ду;
a sound sleep мо́цны, глыбо́кі сон
2. разу́мны, пра́вільны, лагі́чны;
a sound argument перакана́ўчы до́каз;
morally sound мара́льна ўсто́йлівы;
sound advice разу́мная пара́да
3. дабрая́касны;
sound fruit све́жая садаві́на;
a sound machine спра́ўная машы́на
4. надзе́йны, усто́йлівы (у фінансавых справах)
5. уме́лы, до́бры;
a sound tennis-player до́бры тэнісі́ст
6.infml мо́цны;
give a sound flogging до́бранька адлупцава́ць
♦
(as) sound as a bellinfml ≅ здаро́вы як бык;
sound in life and limbdated or joc. жывы́; ≅цэ́лы і здаро́вы
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
cera
Iж.
скура (твару); колер (твару);
zdrowa cera — здаровы колер твару
IIж.
цыроўка
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
ćwik
Iм.
бывалец; прайдзісвет
IIм.уст.
каплун;
zdrów jak ćwik — здаровы як конь
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Басты́сьздаровы, ні на што няздатны хлопец, бадзяга’ (Касп.). Няяснае слова (як і большасць экспрэсіўных слоў наогул). Можна меркаваць, што гэта нейкае ўтварэнне («экспрэсіўны» суфікс ‑с‑), звязанае з басця́цца (з літ. мовы) ’бадзяцца’ (гл.), басця́ка ’бадзяга’ і з байстру́к, бастру́к. Параўн. яшчэ літ.bastū̃nas ’бадзяга’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Лабзе́нь ’хлопец з вялікім ілбом’ (Нас.). Сюды ж формы з перастаноўкай: лазбень ’тс’ (Жд. 2, Нас., Бяльк.), ’поўны, здаровы чалавек’ (Бяльк.). Метатэза адбылася, відаць, паводле асацыяцыі з дзеясловам лазіць і наз. лоб (’лазіць усюды’ > ’свавольнічаць’ ’выдумляць’ > ’быць разумнікам’). Параўн. таксама смал.лабзень, лазбень ’лоб’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Bona valetudo melior est quam maximae divitiae
Добрае здароўе лепш за самае вялікае багацце.
Хорошее здоровье лучше самого большого богатства.
бел. Здароўе мілейшае за грошы. Здаровы багатаму варты.
рус. Здоровье дороже богатства. Здоровье за деньги не купишь.
фр. Santé passe richesse (Здоровье превосходит богатство).
англ. Health is better than wealth (Здоровье лучше богатства).
нем. Gesunder Mann, reicher Mann (Здоровый человек ‒ богатый человек).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
даха́ты, прысл.
У свой дом, у сваю хату, да сваёй сям’і; дадому. Аднаго разу паехаў Кузьма з сынам па сена. Наклалі вазы ды едуць дахаты: бацька на адным возе, сын — на другім.Якімовіч.Бывайце здаровы, Жывіце багата, Ужо ж мы паедзем Дадому, дахаты.Русак.// На радзіму, у родныя мясціны. Яны ў дарозе дахаты, едуць з Паволжа.Пестрак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ры́дзель, рыдзіль, рыдзяль ’драўляная лапата, акутая металам’ (слонім, віл., шуміл., брасл., докш., Сл. ПЗБ; вілейск., маладз., шчуч., ЛА, 2), ’здаровы, крэпкі чалавек’ (віл., брасл., Сл. ПЗБ), ры́даль, ры́дзель ’рыдлёўка’ (Сцяшк.; маладз., Янк. Мат.; Цых., ТС; маст., ЛА 2; Выг.), ры́дель, ры́дэль ’рыдлёўка’ (Сл. Брэс.; бяроз., кобр., ЛА 2), рыдзе́ль ’рыдлёўка (акц.)’, ры́длі ’рыдлёўка’ (ашм., ЛА 2), ст.-бел.рыдель: рыдель купили до резаня дерну (1685), рыдль ’жалезная лапата’ (1507). Запазычана са ст.-польск.rydl, rydel ’лапата’ (Булыка, Запаз., 290), якое ў сваю чаргу лічыцца ўтварэннем ад рыць (польск.ryć) ’капаць’ (Брукнер, 471). Што да значэння ’здаровы, крэпкі чалавек’, то тут адбылася метафарызацыя на аснове пераносу назвы прадмета на чалавека паводле пэўнай унутранай уласцівасці.