часці́нка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
1. Невялікая частка, доля чаго‑н. [Соф’я Пармон:] — Гэтым людзям мы верым, як самім сабе. Яны — часцінка нас. «Маладосць». Часцінка мая ёсць у той перамозе, Якую ў змаганні здабыў мой народ. Прыходзька.
2. звычайна мн. (часці́нкі, ‑нак). Невялікія цвёрдыя крупіцы, частачкі якой‑н. масы, рэчыва. Залатаносны пясок прамываўся на аўчыне — пясок зносіла вада, а часцінкі каштоўнага металу заставаліся ў поўсці. Самуйлёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цень, -ю, мн. -і, -яў, м.
1. Месца, заслоненае чым-н. ад сонца.
Пад дрэвамі быў ц.
2. Невыразныя абрысы фігуры, сілуэт.
У акне прамільгнуў нечы ц.
3. перан., чаго. Адлюстраванне ўнутранага стану чалавека (смутку, трывогі, болю і пад.).
Па твары прамільгнуў ц. страху.
4. перан., чаго. Здань, дух.
Цені мінулага.
Цені продкаў.
5. перан., чаго. Нязначная, вельмі малая колькасць, доля.
І ценю праўды тут няма.
6. Пра каго-н. вельмі аслабленага, худога.
Не чалавек, а ц.
◊
Кідаць цень на каго-што (разм.) — выклікаць падазрэнне да каго-н.
Як цень (разм.) — неадчэпна (хадзіць за кім-н.).
|| прым. ценявы́, -а́я, -о́е (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Адо́лець ’асіліць’ (Шат.), адалець ’тс’ (Яруш.), ст.-рус. одолѣти, ст.-чэш. odolati, ст.-слав. одолѣти, серб.-харв. одо̀љети, славен. odoleti ’тс’ да дол (гл.). Не трэба змешваць са здолець, здольны (гл.) (< доля). Апошняя група лексем толькі беларуска-ўкраінска-польская (гл. Мартынаў, Лекс. балтызмы, 26). Гэтыя дзве групы традыцыйна ўзводзяць да адной. Бернекер (1, 206) праз рус. одолить ’выдзеліць’ намагаецца іх звязаць, але не пераканаўча. Ст.-бел. одолѣти ’задаволіць’ (1595) (Нас. гіст.), магчыма, вынік семантычнай кантамінацыі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Teil
m, n -(e)s, -e
1) ча́стка; до́ля
2) пай, до́ля, по́рцыя, ча́стка
j-m séin(en) ~ gében* — аддава́ць каму́-н. па заслу́гах
3) раён, ча́стка (горада)
4) ча́стка, раздзе́л (кнігі); до́ля, лёс (чалавека)
6) юрыд. бок
man muss béide ~e hören — трэ́ба вы́слухаць або́два бакі́
7) вайск. часць, падраздзяле́нне
8) тэх. дэта́ль
9)
zum ~ — частко́ва
zum gróßen [gúten] ~ — у зна́чнай ступе́ні [ме́ры]
ich für méin(en) ~ — што (даты́чыцца) да мяне́…
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
предопределе́ние ср.
1. (действие) прадвызначэ́нне, -ння ср.; вызначэ́нне, -ння ср. (напе́рад); (судьбы) наканава́нне, -ння ср.;
2. (рок) уст. наканава́нне, -ння ср.; (судьба) лёс, род. лёсу м., до́ля, род. до́лі ж.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
Пай 1 ’доля, якая ўносіцца ў капітал якога-н. таварыства кожным яго ўдзельнікам’ (ТСБМ); у дыялектах часцей па́йка ’тс’, таксама ’надзел зямлі’ (Сл. ПЗБ), ’шчасце, удача’ (Бяльк.). Рус. пай, укр. пай ’тс’. Запазычанне з цюрк. моў: тур., крым.-тат., тат. pai ’частка, участак, пай’ (Радлаў, 4, 1118; Міклашыч, 230; Праабражэнскі, 2, 5; Фасмер, 3, 187).
Пай 2 ’выбітае, вытаптанае месца (на лузе, у полі і інш.), паёваць ’талаваць, нішчыць’ (ТС). Няясна. Відаць, да пай 1, праз значэнне ’ўчастак зямлі’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
cup1 [kʌp] n.
1. ку́бак; зме́сціва ку́бка;
a china cup фарфо́равы ку́бак;
a cup of tea ку́бачак ча́ю
2. ке́ліх, ча́рка, ча́ша
3. доля, лёс;
a bitter cup го́ркая до́ля
4. вы́піўка
5. sport ку́бак;
win the cup вы́йграць ку́бак
6. што-не́будзь у фо́рме ку́бка;
the cup of a flower ча́шачка кве́ткі
♦
in one’s cups dated падпі́ты, пад ча́ркай;
not my cup of tea infml не то́е, што мне падаба́ецца/падыхо́дзіць/пасу́е;
there’s many a slip between the cup and the lip ≅ не кажы́ гоп, паку́ль не пераско́чыш
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
лёс, доля, жыццё; наканаванасць, наканаванне (разм.); планіда, зорка, латарэя, кон (перан.); жытка (разм.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
злой
1. (проникнутый злом) злы; (недобрый) ліхі́;
злой челове́к злы (ліхі́) чалаве́к;
злая шу́тка злы жарт;
2. (злобный) зло́сны; (сердитый) сярдзі́ты;
злой хара́ктер зло́сны хара́ктар;
он зол на вас ён зло́сны (сярдзі́ты) на вас;
3. (свирепый, жестокий) лю́ты;
злы́е комары́ лю́тыя камары́;
злой моро́з лю́ты маро́з;
зла́я соба́ка пага́ны саба́ка, злы саба́ка;
◊
злой ге́ний злы ге́ній;
зла́я годи́на ліха́я часі́на;
зла́я до́ля ліха́я (ця́жкая, го́ркая) до́ля.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
◎ Ніцалаза́ ’вярба размарыналістая, Salix rozmarinifolia L.’ (мін., Кіс.; Шат.), ніц‑лази, ніцая лаза ’нізкарослая вярба з тонкімі галінкамі і дробнымі лістамі’ (Др., Бяльк.), ніцлази ’жаўтазель фарбавальны, Genista tinetoria L.’ (гродз., Кіс.), ніцая лаза ’лазаніца, Naumburgia thyrsiflora Keich.’ (сураж., Касп.), ніцыя лозы, фалькл. (мін., Шн.), параўн. рус. зах. ницелоз ’Salix repens L.’ (Даль), укр. ницелоз ’тс’ (Грынч.). Да ніцы (гл.), да семантыкі параўн. ніцы (ницый) ’які нізка расце (аб кустах лазы)’ (пін., Доўн.-Зап., Жен. доля, 56), ніцая ’плакучая (бяроза)’ (Пал., 33).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)