По́граб1 ’яма з крытым верхам і сценамі з бярвенняў; склеп’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС, Нас., Янк. Мат.), ’яма’, ’курган’ (Сцяшк. Сл.), по́гріб, по́грыб, по́граб ’тс’ (Бяльк.), по́гбар, по́ргаб ’пограб’ (Мат. Гом.). Ад грэбці ’капаць’, грэбаць (гл.), параўн. рус.по́ко́п ’пограб’ ад копа́ть.
По́граб2 ’хаўтуры’, ’пахаванне’ (Нас.; воран., Сл. ПЗБ), ст.-бел.погребъ ’тс’ (1481). Польск.pogrzeb, в.-луж.pohrjeb, чэш.pohřeb, славац.pohreb, славен.pogrèb ’тс’. Архаізм, параўн. зыходнае ст.-бел.погребати ’хаваць; закопваць нябожчыка ў зямлю’ (1489) < гребти ’тс’, параўн. загрэбці: умёр чоловек, повезлі на могліца і загрэблі (ТС), грабкі́ ’хаўтуры’ (ЛА). Параўн. яшчэ славен.pokòp ’пахаванне’ ад pokopáti ’пахаваць’ > kopáti ’капаць’. Гл. грэбці ’капаць’, грэбаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ві́тка
1. Мяжа на лузе, на пасеве з уторкнутымі жэрдкамі (Слаўг.).
2. Межавы знак, галіна з заламаным верхам або шосцік з пучком сена на самым версе; дарожны і водны арыенцір (Слаўг.). Тое ж ме́та, грані́ца, знак (Слаўг.).
3. Луг, дзе нельга пасвіць жывёлу пакуль не будзе скошан травастой (Слаўг.).
□ ур. Віткі́ (поле) каля в. Гайшын Слаўг.
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
Ві́тка ’скрутак, прывязь з дубцоў’ (БРС, Бяльк., Янк. I, З нар. сл.); ’межавы знак, галіна з заламаным верхам або шосцік з пучком сена на самым версе; дарожны і водны арыенцір’ (Нас., Бяльк., Янк. Мат., Сцяшк., Бір. Дзярж., Яшк.); ’мяжа на лузе, пасеве’ (Яшк.); ’луг, дзе нельга пасвіць жывёлу, пакуль не будзе скошаны травастой’ (Яшк.); ’сцябло гарбуза’ (Сцяшк.); ’кольца, якім замацоўваецца кола на касільне’ (ДАБМ, 832). Польск.дыял.witka ’скрутак саломы для абазначэння заказанага месца ў полі’, чэш.мар.vitka ’тс’, серб.-харв.ви̑тка ’прут для пляцення кошыкаў’, балг.ви́тка ’кудзер, локан’. Да віць, віты (Махэк₂, 692; БЕР, 154; Скок, 3, 600). Параўн. ст.-бел.вить, виць ’лаза, скрутак шнуроў; урадавая папера’ (< польск.wić ’тс’, Булыка, Запазыч., 65).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паўз, поўз, пыўз ’па’, ’уздоўж’, ’непадалёку’, ’каля’, ’міма’, ’праз’, ’вакол’ (ТСБМ, Кар., Шат., Гарэц., Мал., Чуд.; чэрв., ДАБМ, к. 221; пух., раг., чэрв., бярэз., Сл. ПЗБ), по̂з ’побач, міма, каля’ (Нікан.). Укр.повз ’міма’, рус. у прысл. поз‑доль, поз‑дол, повздоль ’уздоўж, паралельна’. Да па‑ (< прасл.po‑) і vz, — апошняе з прасл.ъz, да якога пазней далучылася v‑ як вынік зіяння (Мее, MSL, 20, 111; Гуер, Sb. filolog., 7, 23). Слав.vьz адпавядаюць літ.už‑, лат.uz‑ (ESSJ SG, 1, 276–281). Сюды ж паўзбоч, поўзбоч ’каля, уздоўж’ (ТС), ’у баку, каля’ (іўеў., Сцяшк. Сл.), а таксама паўзбо́чча ’месца на схіле канавы, узгорка’ (Яшк.) і поўзверх ’па-над, блізка пад верхам’ (ТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
каля́ска, ‑і, ДМ ‑сцы; Рмн. ‑сак; ж.
1. Чатырохколы экіпаж на рысорах, з адкідным верхам. Паны ў калясцы пад’язджаюць. Фурман тут лейцы падцінае, Стаенных пару прыпыняе.Колас.А за грамадой, на калясцы, Рассеўшыся вяльможай, Пан Скрыцкі ехаў сам.Бядуля.
2. Лёгкія калёскі, звычайна крытыя, для катання дзяцей. Дзіцячая каляска. □ Маладая жанчына сядзела на лаўцы і гойдала каляску.Шамякін.
3. Невялікі ручны возік, магчыма і двухколы, для перавозкі грузаў. Прывезці галлё на калясцы.
4. Невялікая павозка спецыяльнага прызначэння. Матацыкл з каляскай. □ Асабліва страшна было глядзець на бязногіх, калі яны на падвязаных да бёдраў калясках, адштурхваючыся ад зямлі рукамі, рухаліся па бруку...Хомчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
яздо́к, ездака, м.
1. Той, хто едзе на кані верхам або кіруе запрэжкай. Яздок вымушаны быў стрымліваць гарачага каня.Гурскі.На пралётцы на ўвесь рост стаіць яздок.«Маладосць».
2. Пра таго, хто ўмее добра ездзіць. Гэй, ляці, але дзяржыся, Злы яздок, Без пары не праваліся У масток.Чарот.[Дзеду] маршал Будзённы, яздок зна[кам]іты, з падзякаю ціснуў руку.Колас.
•••
Не яздоккуды — пра таго, хто не хоча або не можа ездзіць куды‑н., бываць дзе‑н. Галя рашуча адарвалася ад родных мясцін, і калі Косцік спытаў: «Хутка ў Нежыхаў пададзімся?» — яна адказала: «Я туды не яздок. Мне няма чаго туды падавацца!»Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Стаўбу́р ‘высокі конусападобны прадмет з круглым верхам; ствол дрэва, слуп дыму і пад.’ (ТСБМ), ‘кветаноснае сцябло’, ‘зламанае бурай дрэва’ (Ласт.; віл., паст., шальч., Сл. ПЗБ). Параўн. укр.стовбу́р ‘ствол, стрыжань расліны’. Відаць, таго ж паходжання, што і стаўбун (гл.), але з суф. ‑ур, аб якім гл. Слаўскі, SP, 2, 26; суадноснае з славен.stebër ‘калона’, харв.stàbar ‘дрэва, сцябло’, на аснове якіх ўзнаўляецца прасл.*stъbъrъ з галоснымі ў ступені рэдукцыі, гл. Бязлай, 3, 314. Роднаснае літ.stuobrỹs, stũbures, stùburas ‘сцябло; шасток’, лат.stubure ‘пень; сцябло’; апошнія хутчэй садзейнічалі захаванню слова, чым былі крыніцай для яго запазычання. Німчук (Давньорус., 244) мяркуе пра кантамінацыю стараж.-рус.стоборъ < зборн. стобориѥ ‘шэраг слупоў’ (< *stъbъrъ або *stoborъ) з стовп (< *stъlъpъ, гл. стоўб). Гл. яшчэ Фасмер, 3, 762; ЕСУМ, 5, 422.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
czub
м.
1. чуб; чупрына;
2. нос;
stać na ~ie statku — стаяць на носе карабля;
z ~em — з верхам (з каптуром; з коптурам);
mieć w ~ie — быць нападпітку; быць пад чаркай
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
прагу́лкаж Spazíergang m -(e)s, -gänge; Promenáde f -, -n; Spa zíerfahrt f -, -en (умашынеі г. д.);
ра́нішняя прагу́лка Mórgenspaziergang m;
прагу́лка ве́рхамÁusritt m -(e)s, -e, Spazíerritt m;
за́гарадная прагу́лка ein Áusflug [Spazíergang] ins Grüne; Spazíergang áußerhalb der Stadt;
рабі́ць прагу́лкуéinen Spazíergang máchen;
ме́сца для прагу́лак Promenáde f -, -n, Spazíerweg m -(e)s, -e
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)